KARBONMONOKSİT ZEHİRLENMESİ ve ALINACAK                                                         ÖNLEMLER

Karbonmonoksit (CO) nedir?

Karbonmonoksit gazı; doğal gaz, gaz yağı, benzin, tüp gazı, kömür ve odun gibi yapısında “karbon” bulunan yakıtların yanması veya tam olarak yanmaması sonucunda oluşan dumanda yer alan zehirli bir gazdır. Tatsız, renksiz, kokusuz olması ve tahriş etme özelliğinin olmaması nedeni ile fark edilmediği için“sessiz katil”olarak bilinmektedir. Bu sessiz katile karşı hepimiz tedbirli olmalıyız.

Karbonmonoksit nerelerde bulunur?

Karbon içeren yakıtların havalandırması az olan yerlerde yakılması sonucu, yangınlarda diğer toksik gazlarla birlikte, maden ocaklarında, garaj veya benzeri yerlerde egsoz dumanına bağlı olarak, propan yakıtı ile çalışan portatif kamp ısıtıcılarının kullanılması durumlarında karbonmonoksit zehirlenmesi sıklıkla görülmektedir. Bu tür ortamlarda uzun süre kalan kişilerin bu gazı soluması sonucu ölüme neden olabilecek zehirlenmeler olmaktadır. Bir başka kaynak ise boya sanayisinde kullanılan ve organik bir solvent olan metilen kloridle temastır.

Karbonmonoksit Zehirlenmesi Nasıl Olur?

Karbonmonoksit, solunduktan sonra akciğerler aracılığıyla kana geçer. Karbonmonoksit gazı kırmızı kan hücrelerinin içerisinde bulunan ve dokulara oksijen taşıyan hemoglobine oksijenden ortalama 200 kat daha hızlı bağlanır. Karbonmonoksitin hemoglobinle birleşmesi sonucu karboksihemoglobin (COHb) oluşur. Vücudumuzda yer alan oksijen azalarak korbonmonoksit ile yer değiştirir. Kan dokulara yeterince oksijen taşıyamaz. Kalp, beyin ve diğer organlarımız çalışamaz hale gelir. Bu da hastalıklara ve en kötüsü ölümlere neden olur.

Karbonmonoksit zehirlenmesinin belirtileri nelerdir?

Karbonmonoksit zehirlenmesinde ilk belirtilerin baş ağrısı, yorgunluk hissi, mide bulantısı, nezle hali olması nedeni ile nezle ve grip gibi viral hastalıklarla karışabilmektedir. ( önemli bir farlılık olarak bu tip zehirlenmede ateş görülmez) Bu nedenle ev ya da grup içinde bulunan diğer bireylerde de belirtilerin aynı zamanda olması karbonmonoksit zehirlenmesi yönünden önemlidir.

Genellikle semptomların ağırlığı CO düzeyi ve maruz kalınan süre ile ilişkilidir ama bu her zaman geçerli olmayabilir.

Hafif düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde belirtiler;

Ciddi düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde ise;

• Sersemlik,
• Kusma,
• Kas koordinasyonunun kaybolması,
• Bilinç kaybı,
• Ölümle sonuçlanır.

Akut CO Zehirlenme Belirtileri

• Huzursuzluk, yorgunluk hissi ve nezle hali,
• Şiddetli baş ağrısı,
• Baş dönmesi,
• Unutkanlık,
• Bulantı – kusma,
• Karın ağrısı,
• Göğüs ağrısı ve çarpıntı,
• Uyuşukluk ve uyuklama,
• Zihin karışıklığı,
• Dikkat bozukluğu,
• Depresyon hali,
• Hareketsizlik,
• Halüsinasyon ve konfobülasyon,
• Ajitasyon (aşırı huzursuzluk ve gerilim içinde olma),
• Görme kaybı,
• Dışkı ve idrar tutamama,
• Bayılma ve nöbet geçirme,
• Koma,
• Solunumun durması ve ölüm ile sonuçlanır.

Kronik CO Zehirlenme* Belirtileri;

• Şiddetli baş ağrısı,
• Halsizlik,
• Bulantı ve kusma,
• Karın ağrısı,
• Bilişsel işlevlerde azalma,
• Sersemlik hissi,
• Uyuşmalar,
• Göz kararması,
• Retinal Hemoraji,
• Unutkanlık,
• Huzursuzluk,
• Kişilik değişiklikleri,
• Denge bozukluğu olarak görülmektedir.

*Kronik CO Zehirlenmesi: Riskli meslek gruplarında çalışanlarda olduğu gibi; yinelenen, az miktarda ancak uzun süreli maruziyetler sonucunda oluşan CO zehirlenmesidir.

 Risk grubunda yer alan meslek grupları

• Trafik polisleri,
• İtfaiye çalışanları,
• Kapalı garajlarda çalışanlar,
• Çelik endüstrisi çalışanları,
• Boya temizleme işlerinde faaliyet gösterenler,
• Kalorifer kazanı dairesinde çalışanlar ile
• Otomobil tamircileri meslek olarak risk altında olan kişilerdir.

Karbonmonoksit zehirlenmeleri hamileler, iki yaş altı çocuklar, yaşlılar, kansızlık, solunum sistemi ve kalp hastalığı olan kişiler için daha büyük risk oluşturmaktadır.

Karbonmonoksit zehirlenmesinde İlkyardım nasıl yapılır?

• Zehirlenen bir kişiye yardıma koşan kişi de zehirlenme tehlikesine karşı kendisini korumalıdır
• Hemen camlar açılmalı, açılmıyorsa kırılmalıdır,
• Hasta hızla ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
• Acil Yardım Servisi 112 aranmalıdır.
• Açık havaya çıkıldığında ya da tehlikeden uzaklaştırıldığında hava yolu açık değilse hava yolu açılmalı, solunum yoksa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.

Korunmak için Neler Yapmalıyız?

• Ev ve işyerlerinde doğal gaz ile kullanılan cihazların her yıl bakımlarını yaptırarak iyi durumda olduklarını kontrol edilmeli.
• Doğalgaz cihazlarına yeterli oksijen sağlanmalıdır. Onun için pencerelerden içeriye oksijen girmesini sağlayacak açıklıklar olmalıdır. Bunlar hiçbir zaman kapatılmamalıdır. Cihazın içerisine hava girişi sağlayan kısmı bloke edilmemelidir. Soba yakılan odalar sık sık havalandırılmalıdır.
• Baca ve soba borusu bağlantısının uygun bir biçimde yapıldığından emin olunmalıdır.

Soba kurarken fazla dirsek kullanımından kaçınılmalıdır. Zorunlu olmadıkça dirsek kullanılmamalıdır.

• Bacalar dışarıya kaçak olmayacak şekilde bağlanmalıdır. Dışarıya kadar metal bir boru ile kaçak olmayacak şekilde gitmelidir. Bacaların ve boruların temiz ve tıkanıksız olduğunu garanti altına alınmalı.
• Sık sık baca tepmesi oluyorsa baca deliğinin uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Rüzgâr yönüne göre yön değiştiren baca kapakları en uygunudur.
• Şofbenler standartlara uygun olmalı, oksijen yetersizliği olduğunda kendiliğinden sönen tipte olanlar seçilmelidir. En iyisi banyolarda bulunmaması mümkünse balkonlara ya da havadar mekânlara konulmalıdır.
• Şofbenle ilgili bozukluklar yeterli eğitim görmüş teknik elemanlarca yapılmalıdır.
• Banyo uygun bir şekilde havalandırılmalıdır.
• Kapalı veya yarı kapalı garajlarda motorlu taşıtları uzun süre çalışır durumda bırakılmamalı.
• Özellikle Lodoslu havalarda ölüm oranlarında artış gözlendiğinden dolayı bacalar standartlara uygun değilse soba yakılmamalı, yakılması zorunlu ise gece mutlaka söndürülmelidir.
• Karbonmonoksit sensörleri kullanılmalı, karbon içeren yakıtların kullanıldığı odalara yerleştirilen bu cihazlar karbonmonoksit gazını algılar ve alarm devreye girer. Çıkardığı kuvvetli ses sayesinde ev içerisinde yaşayan kişilerin uyarılmasını sağlar. Odada korbonmonoksit gazı bulunduğu sürece müdahale edilmedikçe alarm devreden çıkmaz. Birçok ülkede bu tip sensorların kullanılması mecburi tutulmaktadır. Ölçümleri PPM cinsinden yapıp gösterenler tercih edilebilinir. Ömrü 5–6 yıl olan bu cihazların, elektrik kesintilerinde de çalışabilmesi pilli olanları tercih edilmelidir.

Doğalgaz şebekesi ile ilgili ortaya çıkabilecek sorunlar için 187 no’lu telefondan Doğalgaz arıza servisleri aranmalıdır.

Karbonmonoksit zehirlenmesi ile ilgili video görüntüsü için

http://www.cdc.gov/CDCTV/QuietKiller/      tıklayınız

                LODOS FELAKETİMİZ OLMASIN!

• LODOSTA OCAĞINI DEĞİL, SOBANI SÖNDÜR.

• DOĞRU YAKILAN SOBA ISITIR, YANLIŞ YAKILAN SOBA ÖLDÜRÜR.

• LODOSLU VE FIRTINALI HAVALARDA SOBANIZI YAKMAYIN.

• LODOSLU VE FIRTINALI HAVALARDA SOBANIZI YATMADAN ÖNCE

MUTLAKA SÖNDÜRÜN.

Ülkemizde bilgisizlik, yanlış kullanım ve ihmal yüzünden soba, şofben, baca

zehirlenmeleri hemen her yıl kış aylarında özellikle alçak basınçlı havalarda tehlikeli

boyutlara ulaşmaktadır. Güneybatıdan esen bir rüzgâr olan “lodos” nedeniyle her yıl

onlarca kişi özellikle sobadan olmak üzere sızan karbon monoksit gazı ilezehirlenmektedir.

Karbon monoksit renksiz, tatsız, kokusuz, yanıcı zehirli bir gazdır. Vücuda solunum yolu ile

 girer ve doğrudan kana geçerek oksijen alımını engeller zehirlenme ve ölüme neden olur. Havagazı, kömür vb. ısıtma amacıyla kullanılanher tür soba ve ocakta yanma sırasında oluşur. Karbon monoksit zehirlenmeleri:sıklıkla; kapalı ortamlarda açık ocaklar, bacası çekmeyen soba, şofben, bacasız gaz sobalarında yakıtın iyi yanmaması nedeni ile meydana gelir. Karbonmonoksitle meydana gelen zehirlenmelerde kısa süre içerisinde tıbbi müdahale yapılmazsa, zehirlenmeler ölümle sonuçlanabilir.

Olası bir zehirlenmede zehirlenmeye maruz lamış olanlara yapılacak ilk yardım nedir

**kişinin olay mahallinden uzaklaştırılması,

 **açık ve temiz havaya çıkarılmasının sağlanması,

**hastanın mümkün mertebe sıcak tutulması,

**acil sağlık hizmetlerinin aranması,

**ambulans gelene kadar solunumu engelleyebilecek ağız ve burundaki kusmuk, balgam gibi maddelerin temizlenmesi,

 **hastanın battaniye ile sarılarak vücut ısısının korunması ve en yakın sağlık kurumuna hastanın nakil edilmesinin sağlanması

• Karbonmonoksit zehirlenmesinin, mutlaka hastanede tedavi edilmesi gerektiği ve Sağlık Bakanlığı’na bağlı, ücretsiz aranabilen 114 Zehir Danışma Merkezinin telefon numarası aranılarak zehirlenmelerde yapılacak ilk yardım hakkında gerekli bilgi alınabileceği unutulmamalıdır.

UYULMASI GEREKEN KURALLAR

Soba ve Bacalarla İlgili Uyulması Gereken Kurallar

• Kullanılan her türlü ısıtma cihazının kalite belgesine sahip olup olmadığına,garantilerine ve garanti sürelerine dikkat edilmeli,

• Kullanılan yakıtın standartlara uygunluğu kontrol edilmeli, izinbelgesiolmayansatıcılardan kömür alınmamalı,

• Aşırı doldurulan sobanın duman yolu daralacağı, soba içinde düzensiz ısıdağılımı nedeniyle de baca çekişi zayıflayacağı için soba yakılırken aşırıdoldurulmamasına dikkat edilmeli,

• Sönmekte olan sobaya asla tutuşması güç yakıtlar konulmamalı, yakıt yavaşyavaş ilave edilmeli, yatmadan önce sobaya kesinlikle yakıt konulmamalı,

• İyi ısınmayan ve alttan yakılan kömür sobalarında karbon monoksit zehirlenmesi riski artacağından soba tutuşturulurken yakıtın üstten yanması sağlanmalı,

• Özellikle alçak basınçlı lodoslu havalarda ölüm olaylarında artış görüldüğü için eğer bacalar standartlara uygun değilse alçak basınçlı havalarda soba yakılmamalı, yakılması zorunlu ise gece yatarken mutlaka tam olarak söndürülmeli,

• Soba borularının birbiriyle birleştirilmesinde hava ve baca gazı sızdırmazlığı sağlanmalı,

• Sobanın bulunduğu yer sürekli havalandırılmalı,

• Bacalar standartlara uygun ve yalıtımlı olmalı, düzenli olarak temizletilmeli,

• Dumanın geri tepmesini önlemek için bacaların en üstnoktasınınçatınınenüstnoktasından 1m. daha yüksekte olması sağlanmalı ve baca şapkasımutlaka takılmalı,

• Binaların Yangından Korunması yönündeki mevzuat hükümlerine uyulmasına

özen gösterilmelidir

Şofben Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

• Alınan cihazın kalite belgesi ve garantilerine dikkat edilmeli,

• Şofben mutlaka bacaya bağlanmalı, baca bağlantısı olmayan (bina aydınlığına

v.b. bağlı) şofben asla çalıştırılmamalı,

• Şofbenin monte edileceği mekan yeterli büyüklükte olmalı, şofben mümkünse

banyo yerine balkona veya başka bir havadar mekana takılmalı, şofbenin

montajı mutlaka yetkili servis tarafından yapılmalı,

• Şofben zehirlenmeleri genellikle gaz kaçaklarından değil, yeterli havalandırma

yapılmayan yerlerde yetersiz hava ve yetersiz yanma sonucunda oksijen

oranının düşmesi ve karbonmonoksit oranının yükselmesiyle gerçekleştiği için

şofbenin kullanıldığı yere sürekli temiz hava girmesi sağlanmalı,

• Bacalar yatak odalarından, merdiven sahanlığından, bina girişlerinden,

havalandırma boşluklarından, çatı arasından, banyo ve tuvaletten

geçirilmemeli,

• Konutlarda gaz kaçaklarına karşı uygun yerde detektör bulundurulmalı,

• Şofbende gaz kaçağı hissedildiğinde: Öncelikle gaz vanası ve tüp dedantörü

kapatılmalı, elektrik düğmeleri açılmamalı açıksa hemen kapatılmalı, kibrit –

çakmak gibi alev ve kıvılcım çıkartabilecek hiçbir işlem yapılmamalı,

pencereler karşılıklı açılarak ortam havalandırılmalı, hızla gaz şirketi yetkilisi

veya şofben servisi aranmalıdır.

Lodos Süresince Dikkat Edilecek Hususlar

• Lodos esintisinin etkili olduğu süre boyunca gerekmedikçe soba

yakılmamalıdır.

• Yanmakta olan soba yatmadan evvel mutlak surette söndürülmelidir.

• Bina yanlarında veya çatı saçak altlarında yürümemeye veya durmamaya

özen gösterilmelidir.

• Kopan, sarkan ve yere düşen elektrik hatlarına ve kablolarına yaklaşmayınız

ve bu gibi durumları 186 no’lu telefondan Elektrik Arıza Servisi‘ne

bildirilmelidir.

• Çökme veya yangın tehlikesinin bulunduğu durumlarda derhal 110 no’lu

telefondan İtfaiye Servisi‘ni aranmalıdır.

• Ortaya çıkabilecek acil sağlık sorunlarında derhal 112 no’lu telefondan Acil

Yardım Servisi aranmalıdır.

• Doğalgaz Şebekesi ile ilgili ortaya çıkabilecek sorunlarda 187 no’lu telefondan

Doğalgaz Arıza Servisi aranmalıdır.

Adalar Toplum Sağlığı Merkezi