İstanbul’un incisi Büyükada, bir zamanlar sadece fayton sesleriyle değil, çevresini saran bereketli sularıyla da ünlüydü. Ada kıyılarında martıların çığlıklarıyla karışan balıkçı motorlarının homurtusu, sabahın erken saatlerinde denize açılan küçük tekneler ve akşamüstü dönüşlerde kasalara dolan istavritler… Hepsi bir zamanlar adanın gündelik hayatının ayrılmaz parçasıydı. Bugün ise aynı suların sessizliğinde, o eski zenginliğin izlerini bulmak giderek zorlaşıyor.
Bir Zamanların Bereketi
Çocukluk yıllarında Büyükada’da yaşayanların çoğu aynı anıyı paylaşır:
Sabahın erken ışıklarıyla babalar, amcalar, komşular küçük teknelere biner; kıyıdan çok uzaklaşmadan istavrit, uskumru, barbun, tekir, lüfer ve çinekop avlarlardı. Özellikle sabahın erken saatlerinde sabırla atılan olta çoğu zaman eli boş döndürmezdi.
Kınalıada yönüne doğru açıldığınızda, dönem dönem palamut sürülerinin yüzeyi yararak akışı, martıların telaşı ve kıyıya yakın dolaşan kıraça sürüleri Büyükada deniz yaşamının zenginliğini gösterirdi.
Ada Çevresinde Balık Neden Azaldı?
Bugün ise balıkçılık neredeyse nostaljik bir hatıraya dönüşmüş durumda. Büyükada çevresinde balığın azalmasının birkaç temel nedeni ön plana çıkıyor:
2021’de yoğun olarak görülen Marmara müsilajı yalnızca yüzeyde değil, denizaltında da önemli bir ekolojik çöküşe yol açtı. Büyükada çevresi de bu süreçten fazlasıyla etkilendi. Dip yapısı çamurla kaplandı, oksijen miktarı düştü ve birçok tür kıyı sularını terk etti.
İstanbul Boğazı, Karadeniz’den gelen balıkların göç koridoru. Boğaz girişindeki aşırı avcılık, ışıklı tekneler ve trol uygulamaları Marmara’daki balık miktarını doğrudan etkiledi. Ada çevresi de bu akıştan payını aldı: Sürü gelmeyince kıyı balıkçılığı çöktü.
Son 20–30 yılda kıyı çizgisinde yapılan dolgu, iskele ve marina düzenlemeleri kıyıdaki kırılgan ekosistemi zayıflattı. Balık yumurtlama ve yavru barınma alanları daraldı.
Marmara Denizi’nin en işlek alanlarından biri Büyükada çevresi. Gürültü, dalga, titreşim ve su kirliliği balıkların kıyıdan uzaklaşmasına neden oluyor.
Bugünün Büyükada Balığı: Motorla Kartal Pazarı Yolu
Artık Büyükada’da yaşayanlar balık yemek için çoğu zaman motorla Kartal balık pazarına gidiyor. Bu sezon Karadeniz hamsisi bol ve ucuz; ancak adanın kendi çevresinde oltaya gelecek balık bulmak neredeyse mucize. Denize eğilip baktığınızda, çocukluk yıllarındaki o berraklık ve kıpır kıpır balık sürülerinden eser yok.
Bazen kıyıya yaklaşan birkaç izmarit, dipte dolaşan ufak mercanlar ya da kıyıya vuran kıraça sürüsü görülebiliyor ama bunlar eski bolluğun gölgesi bile değil.
Gelecek İçin Bir Umut Var mı?
Marmara Denizi’nde son yıllarda bazı iyileştirme adımları atılıyor:
• Atıksu arıtma yatırımları,
• Müsilaj izleme ve temizlik çalışmaları,
• Bilimsel balıkçılık kotaları önerileri,
• Kıyı ekosistemlerinin yeniden doğal hale getirilmesi projeleri.
Eğer bu çalışmalar kararlılıkla sürdürülürse, Büyükada çevresinde kıyı balıkçılığının sınırlı da olsa geri dönmesi mümkün.
Fakat şimdilik çocukluğun o bereketli sabahları, oltaya vuran uskumru kıpırtıları ve şafakta denize açılan küçük teknelerin neşesi bir hatıra olarak Büyükada’nın hafızasında yaşamaya devam ediyor.
Haluk Direskeneli – Kasım 2025
