Kanser nedir?

Kanser önemi giderek artan bir hastalıktır. Ölüme neden olan hastalık grupları içinde kalp ve damar 

Türkiye kanser istatistikleri geçen yılın sonunda yayınlanmıştır. Ülkemizde her yıl yaklaşık 97bin erkek ve 62bin kadın kansere yakalanmaktadır. Yurdumuzda erkeklerde en sık görülen kanserler akciğer ve solunum yolları, prostat, kalın barsak, idrar torbası, mide ve gırtlak kanserleridir. Bu kanserlerin esas nedeninin tütün kullanımına bağlı olduğu dikkati çekmektedir. Kadınlarda ise meme, tiroid, kalın barsak, rahim, akciğer ve solunum yolları, mide ve yumurtalık kanserleri en sık görülen kanserlerdir.

Normalde vücudumuzda hücrelerin çoğalıp büyümesi kontrol altındadır. Bir yandan hücrelerin sayıları artarken, diğer yandan hasarlı hücreler ortadan kaldırılır. Bazı etkenlerle (hücre genlerindeki bozukluklar, virüsler, X ışınları, dış etmenler, vb.) değişikliğe uğrayan hücreler kontrolsüz çoğalmaya başlarlar. Biz genetiği değişmiş olan hücrelerin bu kontrolsüz çoğalmasına kanser diyoruz. Bu büyüme durdurulamayınca çevrelerindeki bölgeleri istila edip, kendilerine beslenebilmek için yeni kan damarları yapıp, bunların içine girip uzak organlara gider ve orada tutunarak yeni noktalarda bu büyümelerini sürdürürler. Kendi çıktığı bölgeden uzak yerlere yayılmasına da kanserin metastazı diyoruz. Belirli kanserler belirli bölgelere yayılmayı sevdikleri için bu metastazlar genellikle tesadüfi değildir. Örneğin kalın barsak kanseri karaciğere, prostat kanseri kemiğe yayılır. Bu nedenle hastalara tanı konduktan sonra nerelere yayıldığı çeşitli kan ve görüntüleme testleriyle tetkik edillir.

Kanserde Erken Teşhisin Önemi ve Tarama Önerileri

Bazı kanserler toplumda şikayeti olmayan kişilerin düzenli taranmasıyla erkenden teşhis edilebilir ve yapılacak tedaviyle kanserin geri gelme riski tama yakın ortadan kaldırılabilir. Bu sayede hastanın yaşamı uzayabilir. Toplum taramaları ile fayda sağlanan kanserler: Meme, rahim ağzı, kalın barsak ve malign melanom denilen habis cilt kanseridir. Prostat kanseri taraması kişilerle tartışıldıktan sonra yapılması önerilmektedir. Akciğer kanseri taraması bazı batılı toplumlarda önerilmesine rağmen, kanser alt tiplerindeki farklar nedeniyle Türkiye için planlamalar daha devam etmektedir. Tarama için Türkiye’de öneriler:

• Meme kanseri
  • 20-50 yaş: ayda bir kendi kendine muayene, yılda bir doktor muayenesi
  • 50 yaş üstü: Ek olarak 2 yılda bir mamografi

• Rahim ağzı kanseri
  • 35-65 yaş arasında 5 yılda bir jinekolojik muayene ve PAP smear testi
  • 50 yaş üstü, test peş peşe 2 kez negatif çıkarsa tarama sonlandırılabilir

• Kolon kanseri
  • 50-70 yaş arasında yılda bir dışkıda gizli kan ve 10 yılda bir kolonoskopi
  • 65 yaş üzeri peş peşe 2 kez dışkıda gizli kan negatif çıkarsa tarama sonlandırılır

• Prostat kanseri – (Dünyada önerilen)
• 10 yıldan kısa yaşam beklentisi varsa rutin tarama önerilmez.
• 50 yaş üstünde ve 10 yıldan uzun yaşaması beklenilen kişilerle taramanın fayda ve zararları tartışılır, kişi isterse tarama için prostat spesifik antijen (PSA) bakılır.
• PSA<2.5 ise 2 yılda bir PSA bakılmaya devam edilir.
• Ailede prostat kanseri öyküsü varsa tarama daha erken başlamalıdır.

• Malign melanom – Kendi kendine cilt muayenesi sırasında yeni oluşan, ciltten kabarık, sınırları düzensiz, çok koyu renkli-siyah, kanamalı benler uzman doktora danışılır, yıllık cilt doktoru kontrolü ile tarama yapılır.

Kanserden korunma yolları

Tütünle ilişkili kanserlerin Türkiye’de özellikle erkeklerde en sık rastlanan kanserler olduğu dikkati çekmektedir. Bunlar akciğer ve solunum yolları, gırtlak, mide, yemek borusu ve idrar torbası kanserleridir. Artık meme kanserinde de sigara bir risk faktörü olarak sayılmaktadır. Bu nedenle kanserden korunmak için ilk yapılması gereken sigara içmemek ve içilen ortamlarda bulunmamaktır. Kapalı ortamlarda sigara içme yasağına uyulması ve bu durumun denetlenerek gerekli yaptırımların sürdürülmesi çok önemlidir.

Sağlıklı yaşamak için verilen beslenme, sağlıklı kiloda kalma ve spor yapma önerileri aslında kanserden korunmamızı da sağlamaktadır. Sağlıklı yaşayabilmek için yapılacaklara uyulursa kanserden de korunulur. Bunun için başta kilo almamak ve sağlıklı kilonuzu sürdürebilmek için kalorisi düşük yiyecekler ve içecekler tercih edilmesidir. Özellikle besleyici değeri olmayan rafine şeker ve yağlı yiyeceklerden uzak durulması gerekir. Günde en az 5 porsiyon çeşitli renkte sebze ve meyve tüketilmelidir. Tam tahıllı ürünler tercih edilmelidir. Kırmızı et protein ve demir bakımından önemli bir besindir, onun için tamamen bırakılmamalı, haftada birkaç öğünde yenmelidir. İşlenmiş et ürünleri (sucuk, salam, sosis vb) tüketilmemelidir. Diğer bitkisel ve hayvansal protein kaynakları olan bakliyatlar, süt, yumurta, balık ve beyaz etten dengeli bir şekilde tüketilmelidir. Ayrıca günde en az 1,5-2 lt civarında su içilmelidir.

Sağlıklı yaşamak için neler yapmalıyız?

• Sigaradan ve aşırı alkol tüketiminden kaçınmalıyız
• Sağlıklı beslenmeliyiz
• Düzenli egzersiz yapmalıyız
• İdeal vücut ağırlığımızı korumalıyız
• Aldığımız tuz miktarını sınırlamalıyız
• Yeterli su içmeliyiz

Kanserin Tedavi Yöntemleri

Kanser tedavisi kanserin tipi, yaygınlığı (evresi), genetik özellikleri (ilaç hedefi olan tümör belirteçleri), ve hastanın genel durumuna ve sosyal desteğine göre planlanmalıdır. Bu nedenle kanserin hem tanısında, hem de tedavisinde çok sayıda uzman hekimin işbirliği yapması gereklidir. Kanserde bölgesel tedavi cerrahi ve radyoterapi (ışın tedavisi) ile yapılır. Bu tedavilere tüm vücutta dolaşarak etki eden kemoterapi, hedefe yönelik ve bağışıklık sistemi üzerinden etki eden tedaviler eklenerek hastalık kontrol altına alınması, hastanın şikayetleri azaltılması ve yaşam süresi uzatılması amaçlanır. Son yıllarda hedefe yönelik ve bağışıklık sistemi üzerinden etki eden tedavilerde önemli gelişmeler sağlanmıştır ve bu ilaçlarla çok ümit vaad edici sonuçlara ulaşılmıştır. Artık bazı kanser türlerinde tedaviyle hastalık uzun yıllar kontrol altında tutulabilmektedir. Bu özel tedavilerin uygulanması, ilaçların yan etkilerinin bilinmesi ve kontrol edilmesi özel bir ihtisas konusudur. Bu konuda uzmanlaşmış hekimler ve merkezler tarafından hastalar izlenmelidir.

Prof. Dr. P. Fulden YUMUK

İstanbul İli Anadolu Güney Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği

Marmara Üniversitesi Pendik Eğitim ve Araştırma Hastanesi

 Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı Başkanı