Kanser hakkında bilgilerimiz artırmak, yanlış bilinenleri düzeltmek ve kansere karşı bütün dünyada ortak bir ses çıkartmak için her yıl 4 Şubat’da bütün dünyada kanser günü etkinlikleri düzenlenmektedir.
Kanser olmayı hiç kimse isteyerek seçmez. Kanserli bir hastayla yaşamayı da. Fakat herkesin başına gelebilir. Çağımızda kanser, teknolojinin ve beslenme düzenimizin de değişime uğraması nedeniyle oldukça artmıştır. Toplum olarak kanser hastalıklarına karşı yanlış olarak duyduğumuz ve koşullu öğrendiğimiz bilgileri çöpe atmamız ve yerine doğru olanları yerleştirmemiz gerekmektedir. Biz KANSER olmamak için ne kadar mücadele versek de her an bu hastalıkla karşılaşabileceğimizi unutmamalıyız. Bu yazımızda kanser taramaları hakkında bilinmesi gereken temel bilgilere yer verilmiştir.
Kanser taramaları, erken tanının hastalık kontrolünde önem kazandığı kanser türlerinde yapılmalıdır. Meme, serviks, kolon ve cilt kanserlerinde erken tanının yaşam kayıplarını azalttığı klinik araştırmalar ile gösterilmiştir.
Kanserin biyolojisinin daha iyi anlaşılmaya başlanmasıyla kanserden korunma kavramı da somutlaşıyor. Sigara, tükettiğimiz besinler, tarım ilaçları ve obezite kanserin en önemli çevresel nedenleri arasında sıralanıyor. Kanserde erken tanıyı sağlayan tarama yöntemleri de korunma kapsamında değerlendirilmektedir..
Erken teşhis pek çok kanser türünde hayat kurtarıcı bir rol üstlendiği gibi bir çoğunda da yaşam süresinin ve yaşam kalitesinin artışında önemli bir faktör oluşturuyor. Bu nedenle birçok kanser türünde kanser taramaları önem kazanıyor. Özellikle meme, rahim ağzı, kolon ve cilt kanserlerinde erken evrede yapılan teşhis, yaşam kurtarıyor. Kanser taramalarının, erken tanının hastalık kontrolünde ve sağ kalımda etkili olduğu kanserlerde ön plana çıkıyor.
Meme Kanseri Taraması ve Kendi Kendine Meme Muayenesi (KKMM)
Meme kanserinin erken tanısında en önemli yöntem mamografidir. Eğer ailede çok genç yaşlarda meme kanseri görülmüşse (özellikle 1.derecede akrabalarda) mamografik taramalar ultrason desteğinde 30-35 yaşlarda yapılabilir. Böyle bir risk yoksa 40 yaşında taramalara başlanmalıdır. Mamografinin her yıl tekrarlanması yapılan tetkikler sonucu doktor kararına göre gerekebilir. Aile Hekimliğinizde meme muayenesini yaptırabilir, kendi kendinize meme muayenesini nasıl yapabileceğinizi öğrenebilirsiniz. Toplum Sağlığı Merkezi tarafından da kendi kendine meme muayenesi konusunda eğitimler verilmektedir.
Meme kanserli hastaların çoğu, hastalığı ilk defa kendisi saptamaktadır. Bu nedenle kendi kendine yapılan meme muayenesi erken tanı için çok önemlidir.
Serviks Kanseri
Tüm kadınlar, cinsel yaşama başladıkları yaştan itibaren her yıl Papanicolaou smear (Pap smear) testi yaptırmalıdır. Cinsel yaşamın başlaması ile HPV (Human papilloma virus) enfeksiyonu riski de artmaktadır. HPV, serviks kanserinde bugün bilinen en önemli etken olduğu istatistiksel olarak tespit edilmiştir. Taramalar 30 yaşında başlar ve 65 yaşında sonlandırılır. 30 yaş altı ve 65 yaş üstü kadınlar gerekli olması durumunda 2. Basamak ve 3. Basamak Sağlık kuruluşlarında (Eğitim Araştırma Hastaneleri ve Üniversite Hastaneleri) uzman hekim tarafından değerlendirilip tetkiklerini yaptırabilir. Toplum Sağlığı Merkezleri ve Aile Hekimliği Birimlerinde yapılan HPV tarama ve Pap smear hijyenik (hasta sağlığına uygun ve kişisel mahremiyetin sağlandığı ortamlarda, her hastaya ayrı ayrı uygulanan ve kullanım sonrası imha edilen tek kullanımlık malzemelerle), kolay, ucuz ve ağrısız olması nedeniyle en çok uygulanan tarama testidir.
Kolon Kanseri
Kolon kanseri taramalarında dışkıda gizli kan saptanması en ucuz ve kolay yöntemdir. Yılda bir kez yapılan test ile kolon kanserine bağlı yaşam kayıplarında %30 azalma sağlandığı gösterilmiştir. Gaitada gizli kan (GGK) pozitif olan olguların ancak %2-10’unda kanser saptanır. %20-30’unda ise adenomatöz polipler bulunur. Bu nedenle (+) GGK testleri kolonoskopi girişimlerini artırırsa da mortaliteyi (ölüm oranı) azaltıcı etkileri saptanmıştır. Birinci derecede akrabalarında kolon veya rektum kanseri olanlarla, ülseratif kolitli hastalarda ve daha önce adenomatöz polip saptanan hastalarda her yıl kolonoskopi, normal bireylerde ise 50 yaş üstünde her 3-5 yılda bir kolonoskopi önerilir. Toplum Sağlığı Merkezleri ve Aile Hekimliği Birimlerinde 50-70 yaş grubundakilere GGK tetkiki yapılmaktadır.
Prostat Kanseri
Prostat kanseri için en sık önerilen tarama testleri, prostat spesifik antijen (PSA) ve rektal muayenedir. PSA’nın kolay uygulanabilir bir test olması nedeniyle, Avrupa ve ABD’de prostat kanseri yılda en fazla tanısı konulan kanser sırasına yükselmiştir. PSA ölçümleri ile belirti vermeyen pek çok prostat kanserine erken tanı konması mümkündür. Ancak, bunların birçoğu sağlığı gerçek olarak tehdit etmeden çok yavaş seyredecek ve tedavi gerektirmeyecektir. Ölümcül seyirli olanların ise çoğunun tanı konduğunda tedavi şansı yoktur. Bu nedenle bazı otoriteler, prostat kanseri taramalarına karşı çıkmakta, klinik olarak önemsenmeyecek ve belirti vermeyen, yavaş seyirli kanserlerin tanısının morbidite ve gereksiz tedavi nedeniyle mortaliteyi artırdığını ileri sürmektedirler. Tedavi amacıyla yapılan radikal prostatektomi veya radyoterapinin empotans, inkontinans gibi yan etkileri ölümcül olmamakla birlikte yaşam kalitesini bozucu niteliktedir.
Over (Yumurtalık) Kanseri
Over kanseri için yapılan tarama testleri; pelvik muayene, transvaginal ultrasonografi ve serum CA-125 testleridir..
Akciğer Kanseri
Akciğer kanseri taramasında, akciğer filmi, bilgisayarlı tomografisi ve balgam sitolojisi erken tanı amaçlı kullanılmıştır.
Mide ve Özofagus Kanseri
Mide kanserlerinde ve lenfomalarında, Helicobacter pylori ve Helicobacter felis eradikasyonunun kanser gelişimini önlediği, displastik mide mukozasının düzeldiği deneysel çalışmalarda gösterilmiştir. Reflü özofajitler sonucu gelişen Barrett Özafagusu’nun erken saptanması ve tedavisi (endoskopik, cerrahi veya fotodinamik olarak) özofagus kanserlerinin en azından bir kısmının gelişmesini engelleyecektir.
Tablo 2. Asemptomatik standart-riskli bireylerde tarama önerileri
| Tarama Testi | ||
| Kendi Kendine Meme muayenesi | >20, her ay | |
| Mamografi | >50, yılda bir | |
| HPV tarama+ PAP smear | Cinsel aktif olan 30-65 yaş grubu kadınlarda | |
| Gaitada gizli kan | 50-70 yaş arası, her yıl | |
| PSA (prostat kanseri taraması) | >50, her yıl | |
| Rektal muayene (tuşe) | >40, her yıl | |
Adalar Toplum Sağlığı Merkezi
