Adalar ilçesi (Prens Adaları), İstanbul’un en ikonik deniz ulaşım hatlarından biriyle bağlanır ve bu hat, Osmanlı döneminden beri vapurlarla (buharlı gemilerle) şekillenmiştir. Adalar’a düzenli vapur seferleri, 19. yüzyılın ortalarında başlamış ve zamanla hem teknolojik hem de idari dönüşümlerle evrilmiştir.
Adalar’a ulaşım, 19. yüzyılın başlarında kayıklar ve küçük teknelerle sınırlıyken, buharlı gemilerin (vapurların) devreye girmesiyle modernleşti. İlk düzenli seferler 1846’da yandan çarklı küçük buharlı vapurlarla (vapeur) başladı. 1850’de Osmanlı Denizyolları’na ait Peyk-i Şevket adlı buharlı, Yeşilköy (Ayastefanos) ile Adalar arasında ilk resmi seferi yaptı.
Osmanlı Dönemi (1844-1923): 1844’te Hazine-i Hassa Vapurları İdaresi kuruldu ve Sirkeci-Adalar hattı gibi rotalarda hizmet verdi. 1851’de Şirket-i Hayriye (Boğaziçi’nde yolcu taşımacılığı için) devreye girdi. 1862’de Fevaid-i Osmaniye İdaresi’ne, 1871’de İdare-i Aziziye’ye, 1878’de İdare-i Mahsusa’ya dönüştü. 1910’da Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi altında toplandı. Vapurlar siyah, uzun bacalı ve yandan çarklıydı; seferler sabah Büyükada’dan başlayıp Heybeliada, Burgazada, Kınalıada üzerinden Galata Köprüsü’ne (yaklaşık 1,5 saat sürüyordu) uzanırdı. Yolcular mevki ayrımıyla (birinci, ikinci ve lüks) seyahat eder, kahve-limonata içer, sohbet ederdi. II. Abdülhamid döneminde bakımsızlık ve kazalar arttı; Meşrutiyet’le şikayetler gazetelere yansıdı. 1909’dan itibaren Şirket-i Hayriye ve İdare-i Mahsusa vapurları birlikte çalıştı, 1912’de Seyr-i Sefain’e devredildi.
Cumhuriyet Dönemi (1923-Günümüz): 1933’te Adalar-Kadıköy-Anadolu Yakası-Yalova (AKAY) İdaresi kuruldu ve 14 vapurla seferleri yönetti; iskeleleri yeniledi, yük vapurları ekledi. 1937’de Devlet Denizyolları’na, 1945’te Şirket-i Hayriye ve Haliç Vapurları kamulaştırılarak Şehir Hatları İşletmesi’ne dönüştü. 1950’lerde dizel motorlu vapurlar (örneğin Paşabahçe) ekspres seferlerle süreyi kısalttı. 2005’te İDO’ya devredildi, 2010’da Şehir Hatları AŞ olarak bağımsızlaştı. Günümüzde 7/24 seferler yapılıyor; rotalar Kabataş-Kadıköy-Adalar, Bostancı-Adalar gibi hatları kapsıyor. Tarihi vapurların çoğu emekli edildi, ancak bazıları (örneğin Moda) hala aktif.
Vapurlar, İstanbul’un kültürel simgesi haline geldi; şairler ve yazarlar (örneğin Ziya Osman Saba) onları şiirlere konu etti. Kazalar, rüşvetli yük taşımacılığı ve mevsimsel iptaller gibi sorunlar yaşansa da, Adalar vapurları turizm ve günlük hayatın vazgeçilmezi oldu.
Fotoğraf: Cengiz Kahraman arşivşleri
