Büyükada’nın tarihî dokusu içinde özel bir yere sahip olan Taş Mektep, adanın eğitim ve kültür yaşamına uzun yıllar hizmet etmiş, bugün ise kültürel etkinliklerin kalbi hâline gelmiş değerli bir yapıdır.
Tarihî Arka Plan
Taş Mektep binası, 19. yüzyılın sonlarında Kadıyoran Yokuşu üzerinde, adanın taş mimarisinin zarif örneklerinden biri olarak inşa edilmiştir. Bina, uzun yıllar boyunca İskenderiye Başpiskoposu Sofronios (Sofonikis)’in yazlık ikametgâhı olarak kullanılmıştır[^1]. Geniş bahçesi, denize bakan manzarası ve zarif taş işçiliğiyle dikkat çeken yapı, dönemin Rum cemaati için hem bir buluşma hem de eğitim alanı olmuştur.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında yapı, yerel halkın girişimiyle ilkokul olarak düzenlenmiş ve uzun yıllar boyunca Büyükadalı çocukların eğitimine hizmet etmiştir[^2]. Bu dönemden itibaren “Taş Mektep” adıyla anılmaya başlanmıştır.
Kapanış ve Yeniden Doğuş
Okulun kapanmasının ardından bina uzun süre kullanılmamış, bakımsızlıktan kısmen tahrip olmuştur. Ancak adalıların ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin öncülüğünde başlatılan restorasyon çalışmalarıyla yapı yeniden canlandırılmıştır[^3]. Restorasyon sürecinde binanın özgün taş dokusu korunmuş, iç mekânlar ise çağdaş kültür merkezi ihtiyaçlarına göre yeniden tasarlanmıştır.
Yenileme tamamlandıktan sonra bina, “Büyükada Taş Mektep Kültür Merkezi” adıyla 2022 yılında hizmete açılmıştır[^4]. Açılış törenine Büyükada Muhtarlığı, Adalar Belediyesi temsilcileri, sanatçılar ve ada sakinleri yoğun ilgi göstermiştir.
Kültürel Etkinlikler ve Günümüz Rolü
Bugün Taş Mektep, Büyükada’nın kültürel yaşamında bir odak noktası hâline gelmiştir. Yaz aylarında resim ve fotoğraf sergileri, oda müziği konserleri, belgesel gösterimleri ve edebiyat söyleşileri burada düzenlenmektedir[^5]. Ayrıca çocuklar için sanat atölyeleri, gençler için kısa film ve müzik çalışmaları yapılmakta, kış aylarında ada halkı için çeşitli seminerler organize edilmektedir.
Taş Mektep, yalnızca bir kültür merkezi değil, aynı zamanda adanın geçmişiyle geleceği arasında bir köprü işlevi görmektedir. Eski bir okul binasının yeniden hayat bulması, Büyükada’nın tarihî kimliğini koruyarak çağdaş kültürle bütünleştirme çabasının en güzel örneklerinden biridir.
Büyükada Taş Mektep Kültür Merkezi, taş duvarlarının ardında yüzyıllık bir hafızayı saklarken, bugün de sanatın, eğitimin ve toplumsal dayanışmanın simgesi olarak varlığını sürdürmektedir. Her köşesi geçmişin izlerini taşır; her etkinliği ise geleceğe dair bir umut ışığı yakar.
Haluk Direskeneli
⸻
Dipnotlar
[^1]: Başpiskopos Sofronios (Sofonikis), 19. yüzyıl sonlarında İskenderiye Patrikhanesi’ne bağlı bir din adamı olup yaz aylarını Büyükada’daki bu taş konakta geçirmiştir.
[^2]: Cumhuriyet döneminde yapının Rum cemaatinden devralınarak ilkokul işlevine dönüştürüldüğü Adalar Belediyesi arşiv kayıtlarında belirtilmektedir.
[^3]: Restorasyon, 2020 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi KUDEB ve Adalar Belediyesi iş birliğiyle başlatılmıştır.
[^4]: Taş Mektep Kültür Merkezi’nin açılışı 2022 yazında gerçekleşmiş, açılışta ada çocuklarının resim sergisi ve klasik müzik dinletisi yer almıştır.
[^5]: 2023–2024 sezonunda düzenlenen “Ada’da Sanat Günleri” kapsamında Taş Mektep’te resim sergileri, şiir dinletileri ve kısa film gösterimleri yapılmıştır.
