Ne diyordu spiker, “Havalar nasıl olursa olsun, sizin havanız iyi olsun.” Ama öyle değil işte! İklim değişikliğiyle birlikte sağlığımız en azından 10 konuda tehlike altına giriyor.
1 SALGIN ORTAMI
Isınan bir dünya, kolera, dizanteri, hepatit A, tifo ve çocuk felci gibi su kaynaklı hastalıkların salgınlarını daha olası hale getiriyor. Dünyada 2022’de 2021’e göre iki kat fazla kolera vakası görüldü. Bu yıl Afrika’da Freddy Kasırgası etkili olurken, Malavi’de 59.000 kolera vakası ve 1.768 ölüm kaydedildi.
2 SELLERİN ETKİSİ
Artan sıcaklık ve seller, hastalık taşıyan böceklere yarıyor. Dang humması ve sıtmaya neden olan sivrisinekler, yumurtalarını bırakırken durgun su havuzlarını tercih eder. Seller yeni durgun su havuzları oluşturabilir ve kuraklıklar akarsuları durgun su birikintilerine dönüştürebilir. Yüksek ısı da sivrisineklerin insanları ısırma oranını ve hastalığı artırıyor. 2080 yılına kadar 8 milyardan fazla insan sıtma ve dang humması riski altında.
3 ZOONOZ TEHLİKESİ
İnsanlar, yaban hayatının bulunduğu alanları işgal ettikçe yeni hastalıklar ortaya çıkacak. Hayvanlardan insanlara bulaşan “zoonoz” hastalıklar daha tehlikeli hale gelecek. Ebola, kuş gribi, sars, kovid gibi hastalıklar “zoonoz” grubuna giriyor. Zoonozlar yılda ortalama 2,7 milyon insanın ölümünden sorumlu.
4 FIRTINA, YANGIN
1970’ten bu yana hava felaketlerine bağlı 10 ölümden dokuzu Afrika, Asya ve Güney Amerika’daki küçük ada ülkelerinde ve gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşti. Hava felaketleri bu yaz 18.000’den fazla insanı öldürdü.
5 HAVA KİRLİLİĞİ
Çok sayıda kanser ve hastalığın oluşumunda etkili hava kirliliğinin, her yıl dünya çapında ortalama 4 milyondan fazla erken ölümden sorumlu olduğu tahmin ediliyor. Bunların çoğunda fosil yakıt kullanımı etkili oluyor. Daha fazla toz ve orman yangını dumanının eklenmesiyle durum daha da kötüleşiyor.
6 PSİKOLOJİK ZARAR
Çevrenin bozulması ruh sağlığını da olumsuz etkiliyor. Araştırmalara göre orman yangınları, seller ve sıcak hava dalgalarının yaşandığı aylarda anksiyete, depresyon ve travma sonrası stres bozukluğu vakaları artıyor.
7 GEBELİKTE TEHLİKE
Küresel ısınmayla birlikte deniz seviyeleri yükselirken akışla birlikte tatlı su kaynakları da tuzlanıyor. İçme suyunun daha tuzlu hale gelmesi, yüksek tansiyonu tetikliyor. Yüksek tansiyon özellikle hamileler ve bebekler için iki kat daha tehlikeli.
8 GIDA GÜVENSİZLİĞİ
Kuraklıkla seller, tahıl, meyve ve sebzelerin yetiştirilmesini zorlaştırıyor. Karayipler, Atlantik, Pasifik ve Hint Okyanusu’ndaki küçük ada devletleri, yiyeceklerin yüzde 95’ini ithal ediyor. İthal gıdalar fazla işlendiği için kanser, diyabet, kalp ve akciğer hastalıklarına neden oluyor.
9 AŞIRI SICAĞIN STRESİ
Bu yıl kavurucu sıcaklıklar Avrupa, Çin ve Kuzey Amerika’da rekor kırdı. İklim krizinin en tehlikeli etkilerinden biri olan ısı, ABD’de hava durumuna bağlı ölümlerin de en önemli nedeni oldu. Vücudun serin kalabilmesi için terlemesi lazım. Ancak vücut çok ısındığında bu denge bozulur. Böylece organlara daha az kan akar ve böbrekler fazla çalışmak zorunda kalır. Bu da kalbe yük bindirir ve organ yetmezliğine yol açabilir.
10 YERİNDEN OLMAK
Aşırı hava olaylarının dünyada yerinden edilmiş 100 milyondan fazla insan için koşulları daha da kötüleştirmesi muhtemel. Bu insanların çoğu çatışma ve şiddet nedeniyle ülke değiştirmek zorunda kaldı, ancak Ülke İçinde Yerinden Edilme İzleme Merkezi, iklim felaketinin kendi ülkelerinde yerinden edilmiş insan sayısını artırdığını bildiriyor. Pakistan’da 2022’de yaşanan sel, 10 milyon kişinin ülke içinde yerinden edilmesine yol açtı.
Etin yerine mantar mı?
Didem Seymen – Hayvansal gıdalar, bitkisel gıdalara göre iki kat fazla karbon emisyonuna neden oluyor. Karbon emisyonu da küresel ısınmayı tetikliyor. İklim krizini önlemeye yönelik politikalar geliştiren Danimarka, bitki kaynaklı beslenmeyi teşvik edecek bir program hazırlıyor. Programda, organik sebzelerden işlenmiş süt ürünlerine ve fermente mantarlara kadar her şey desteklenecek. Et ve süt ürünleri azaltılacak. Biz de uzmanlardan görüş aldık.
‘Denge önemli’
Ankara Üniversitesi Biyoteknoloji Enstitüsü’nden Doç. Dr. Evrim Güneş Altuntaş: “Türkiye’de de güvenilir gıdaya erişim, doğaya uyumlu üretim ve gıda krizlerine hazırlıklı olma dikkate alınmaktadır. ‘Tek sağlık’ kapsamında insan, hayvan ve çevre sağlığının birlikte değerlendirildiği bir yaklaşım benimsenmektedir. Ancak dengeli beslenme açısından bitki ve
hayvan orijinli gıdaların birlikte rol alması önemlidir. Hayvansal gıdaların kaliteli protein kaynağı olduğu göz ardı edilmemeli.”
‘Mucizevi gıda’
Yaşar Üniversitesi Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi’nden Doç. Dr. Ruhan Aşkın Uzel: “Proteinsiz beslenme olmaz. Elbette alternatif protein kaynakları, çevreye olumlu katkılar sağlayabilir. Bazı kaynaklar, önemli besin içeriğinin yanında faydaları nedeniyle mantarı mucizevi olarak nitelendiriyor. Güçlü bir protein kaynağı olarak görülen mantarlar aromaları, lif içeriği ve vitamin-mineral içeriğiyle alternatif protein kaynağı olarak değerlendiriliyor. Bazı kültür mantarları da tarımsal atıkların değerlendirilmesinde kullanılıyor.”
