Aziz Nikola (Hagios Nikolaos) Manastırı adanın doğu kıyısında yer alır. Bu manastıra hem kıyı yolunu hem de Yüce Tepe’nin zirvesinin aşağısında bulunan meydandan çıkan başka bir yolu kullanarak ulaşabilirsiniz.
Manastır, çıkan bir yangında harap olmasının ardından onyedinci yüzyıldan beri terkedilmiş olan Kayra Bizans yerleşkesinin üzerinde ve yanında bulunur.
Tarihte, bu manastırdan ilk defa İngiliz gezgin Thomas Smith tarafından 1680 senesinde bahsedilmiştir.
Manastırın orjinal katholikonu, Kayra Bölge Kilisesi’nin bulunduğu yere ve bu yapının yıkıntılarından tekrar inşa edilmiş olabilir.
1783 yılında manastır geçici bir süre için bir azınlık okuluna ev sahipliği yaptı.
Bu okul daha sonra İstanbul’daki patrikhanenin yanına Megale Scole ya da Büyük Okul ismiyle tekrar kuruldu.
Okul faaliyetlerine hala devam etmektedir.
1821 senesinde, Yunan Bağımsızlık Savaşı başladığında, manastır Türk Ordusu tarafından ele geçirildi.
Sonra, restore edilip İstanbul’dan Büyükada’yı ziyarete gelen Rum aileleri barındırmak amacıyla kullanıldı.
1852’de çıkan bir yangın iconostasis ve dini resimlerin çoğu dahil olmak üzere, katholikon’un içini mahvetti.
Kilise, 1860 senesinde, ortaçağ Bizansında inşa edilmiş neredeyse bütün Konstantinopolis kiliselerinin planıyla aynı olan, bir kubbeli, dört sütunlu, haç merkezli orjinal tasarımına bağlı kalınarak yeniden inşa edildi.
Tahminlere göre, orjinal katholikon Bizans döneminden kaldığına inanılan Kayra Bölge Kilisesi’nin planını korumuştur.
Kiremit bir çatı ile kaplanmış olan kilisenin göz alıcı narteksi 1873 senesinden kalmadır.
Girişin üzerinde, Bizans Imparatoruğu’nu, son iki yüzyılında yöneten Palaeologus hükümdarlığının amblemi olan çift başlı bir kartalın mermerden kabartması bulunmaktadır.
Kuzeybatı köşesindeki dış cephede, eski zamanlarda yapılan araba yarışlarını tasvir eden eski bir Yunan kabartması vardır.
Manastırın hemen güneyinde başka bir Hıristiyan mezarlığı yer alır.
Mezarlığın kuzeyde bulunan en büyük kısmı Rum Ortodoks Kilisesi’ne, güney bölümü ise Roma Katolik Kilisesi’ne aittir.
Rum bölümü, 1878 senesinde inşa edilmiş ve Hz. İlyas’a adanmış (Hagios Profitis Ilias) olan cenazelere özel bir ibadet yerine sahiptir.
Müslüman Türk mezarlığı ise Maden Mahallesi’nin günaybatı bölümünde yer alır.
Buraya gömülen kişiler arasında Selanik’in son Osmanlı yöneticisi olan Mehmet Şakir Paşa (ölümü 1914) ve onun kızı, ünlü ressam Aliye Berger (ölümü 1974); tarihçi Ahmet Refik Altınay (ölümü 1937); şair Tahsin Nahid (ölümü 1918); oyuncular Ahmet Fehim (ölümü 1927) ve Muvahhid (ölümü 1927); yazar Doğan Avcıoğlu (ölümü 1983) ve generaller Abdullah Kölemen Paşa (ölümü 1937) and Mehmet Emin Koral (ölümü 1983) bulunmaktadır.
