Kültür Merkezleri, Adalar Müzesi, Taş Mektep, Tarihi Kiliselerin Klasik Müzik Sahnesi, Aya Yorgi ile Otellerdeki Caz Rüzgarı ve İstanbul Bienali’nin Kapsamı
Büyükada, İstanbul’un Prens Adaları’nın en büyüğü olarak yalnızca doğal güzellikleriyle değil, aynı zamanda zengin kültürel mirasıyla da ziyaretçilerini büyüler. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan tarihinin izlerini taşıyan ada, kültürel mekânlarıyla adeta bir açık hava müzesidir. Özellikle kültür merkezleri, adanın çok katmanlı geçmişini yaşatırken günümüzün sanatsal ve entelektüel ihtiyaçlarına da yanıt verir.
Bu mekânlar arasında tarihi kiliseler önemli bir yer tutar. San Pacifico Latin Katolik Kilisesi ve Surp Haç Ermeni Kilisesi gibi yapılar, klasik müzik konserleriyle adanın ruhunu yankılandırır. Buna ek olarak, Aya Yorgi Tepesi ve adanın seçkin otelleri 2025 yazında caz festivalleriyle dolup taşmış, ziyaretçilere unutulmaz müzik deneyimleri sunmuştur.
İstanbul’un küresel sanat sahnesinin önemli bir parçası olan İstanbul Bienali’nin kapsamı da adayı dolaylı biçimde etkileyerek kültürel etkileşimi artırır. Bu makalede, Büyükada’nın öne çıkan kültür merkezlerini, Adalar Müzesi ve Taş Mektep gibi ikonik yapıları inceleyecek; kiliselerdeki klasik müzik etkinliklerini, Aya Yorgi ile otellerdeki caz konserlerini ve Bienal’in yansımalarını ele alacağız.
Büyükada’da Kültür Merkezleri: Bir Mirasın Canlı Temsili
Büyükada, Bizans döneminden bu yana sürgünler, din adamları ve aydınların uğrak yeri olmuş; bu tarihsel birikim, günümüzde çeşitli kültür merkezlerinde somutlaşmıştır. Motorlu araçların yasaklanması, adayı yaya ve bisiklet dostu bir ortama dönüştürmüş; kültürel etkinliklerin daha erişilebilir olmasını sağlamıştır.
Adanın kültürel hayatı, 19. yüzyılda Rum, Ermeni, Latin Katolik ve Türk topluluklarının etkileşimiyle şekillenmiştir. Günümüzde İBB Miras Birim’i gibi kurumlar, bu çokkültürlü mirası koruma altına alarak modern kullanıma açmaktadır. Örneğin Taş Mektep gibi yapılar, eğitimden sanata evrilerek adanın “hafıza noktaları”na dönüşmüştür.
Benzer biçimde Panagia Kilisesi ve Aya Yorgi Manastırı da kültürel etkinliklere ev sahipliği yapmaktadır. Özellikle San Pacifico Latin Katolik Kilisesi ve Surp Haç Ermeni Kilisesi, klasik müzik konserleriyle dikkat çeker. 2025’te Aya Yorgi Tepesi “Jazz Letters” konser serisiyle cazın büyüsünü adanın zirvesine taşımıştır.
İstanbul Bienali’nin genişleyen kapsamı ise bu yerel etkinlikleri küresel bir bağlama oturtarak adanın sanatsal cazibesini güçlendirmiştir.¹
Adalar Müzesi: Adaların Toplumsal Hafızası
2010 yılında açılan Adalar Müzesi, İstanbul’un ilk çağdaş kent müzesidir. Maden Mahallesi’ndeki Aya Nikola mevkiinde, eski bir helikopter hangarından dönüştürülen müze; adaların jeolojik oluşumundan günümüze uzanan bir hikâye anlatır.
Yüzlerce obje, 20 bin belge, 6 bin fotoğraf ve sözlü tarih kayıtlarından oluşan koleksiyonuyla, adaların tarihsel sürekliliğini gözler önüne serer. Müze, Osmanlıca belgelerden Cumhuriyet dönemine kadar uzanan arşivleriyle, kentsel belleğin korunmasında öncü rol oynar.
Sergiler arasında, “Eşyanın Belleği: Bir Zamanların Büyükadası’ndan Viktor Albukrek Koleksiyonu” gibi tematik projeler yer almıştır.²
Müze aynı zamanda bir araştırma merkezi işlevi de görür. 2010 Avrupa Kültür Başkenti projesi kapsamında kurulan yapı, adanın korunmasına yönelik farkındalık oluşturmayı amaçlar.³
Taş Mektep: Geçmişten Geleceğe Bir Köprü
Kadıyoran Caddesi üzerindeki Taş Mektep, 19. yüzyılda Rum Ortodoks Patriği Sofronios tarafından yazlık konut olarak inşa edilmiştir. 1922’de İstanbul Belediyesi tarafından satın alınarak “Köprülü Mehmed Paşa Numune Mektebi” adını almış, 1967’ye kadar Büyükada’nın ilk Türk okulu olarak hizmet vermiştir.
Uzun yıllar kullanılmayan yapı, 2021’de İBB Miras tarafından restore edilmiştir. NOVOS Mimarlık imzalı proje, binayı depreme dayanıklı hâle getirerek sergi salonu, kütüphane, kafe ve sanat atölyeleriyle çağdaş bir kültür merkezine dönüştürmüştür.
18 Haziran 2023’te açılan merkez, “Yok Olmadan” fotoğraf sergisi ve “Deniz Aşırı Konserler” gibi etkinliklerle adanın kültürel kalbinde yeniden yaşam bulmuştur.⁴
Tarihi Kiliselerde Klasik Müzik: San Pacifico ve Surp Haç’ın Yankıları
San Pacifico Latin Katolik Kilisesi, 1885’te İtalyan mimar Giacomo Leoni tarafından neo-gotik üslupta inşa edilmiştir. Nizam Mahallesi’nde yer alan bu yapı, muhteşem akustiğiyle klasik müzik konserlerine ev sahipliği yapar.
2019’da Ulysses Arts tarafından düzenlenen Adalar Istanbul Concert serisi, kilisenin tarihi atmosferinde gerçekleşmiştir.⁵
Surp Haç Ermeni Kilisesi ise, 19. yüzyıldan beri adanın Ermeni cemaatine hizmet eder. İstanbul Müzik Festivali’nin “Müzik Rotası” etkinliklerinde Komitas ve Saygun’un eserleri burada seslendirilmiştir.⁶
Bu konserler, Büyükada’yı yalnızca bir tatil destinasyonu olmaktan çıkarıp, bir “müzik adası”na dönüştürmüştür.
Aya Yorgi ve Otellerde Caz Konserleri: 2025 Yazının Caz Rüzgarı
2025 yazında Aya Yorgi Tepesi, Jazz Letters konser serisi kapsamında Gustav Lundgren Trio ve Sibel Köse Quintet gibi sanatçıları ağırlamıştır. Gün batımında başlayan bu konserler, adanın manzarasıyla birleşerek unutulmaz anlar yaratmıştır.⁷
Ayrıca Adalar’da Caz Festivali’nin üçüncü edisyonu 19–21 Eylül 2025 tarihlerinde Splendid Palas Hotel ve Taş Mektep’te düzenlenmiştir. Nilüfer Verdi, İmer Demirer, Jülide Özçelik, Burhan Öçal gibi sanatçılar, adanın otellerini caz dolu sahnelere dönüştürmüştür.⁸
İstanbul Bienali’nin Kapsamı: Küresel Sanatın İstanbul Yankısı
1987’den beri İKSV tarafından düzenlenen İstanbul Bienali, 2025’te Beyrutlu küratör Christine Tohmé yönetiminde “Üç Ayaklı Kedi” başlığıyla üç aşamalı yeni bir modele geçmiştir.⁹
Ancak 2024 bienali, küratörlük sürecindeki tartışmalar nedeniyle ertelenmiştir. İKSV’nin Defne Ayas’ı reddederek Iwona Blazwick’i ataması, sanat çevrelerinde büyük tepki çekmiş; sürecin sonunda Blazwick istifa etmiştir.¹⁰
2025’te yeniden başlatılan bienal, İstanbul’un sanat ekosistemine olduğu kadar Büyükada’daki kültürel hareketliliğe de katkı sağlamaktadır.
Büyükada’nın Sonsuz Kültürel Döngüsü
Büyükada’nın kültür merkezleri, adanın “bir ada, bin yıl” mottosunu yaşatır:
• Adalar Müzesi geçmişi korur,
• Taş Mektep onu yeniden canlandırır,
• San Pacifico ve Surp Haç kiliseleri ruhu klasik müzikle doldurur,
• Aya Yorgi ve oteller cazla yeni bir soluk getirir,
• İstanbul Bienali ise adayı küresel bir sanat bağlamına taşır.
Bir fincan kahveyle Taş Mektep’in terasında, bir caz melodisiyle Aya Yorgi’nin zirvesinde veya bir klasik ezgiyle kilise kubbesinde vakit geçirmek, Büyükada’nın ruhunu hissetmenin en güzel yoludur. Ada sizi çağırıyor—bir vapur bileti alın ve hikâyelerin içine dalın.
Haluk Direskeneli
⸻
Dipnotlar
1. İBB Miras, “Adalar Kültürel Miras Çalışmaları,” İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi, 2024.
2. Adalar Müzesi Arşivi, Eşyanın Belleği Sergi Kataloğu, 2022.
3. Avrupa Kültür Başkenti Raporu, İstanbul 2010.
4. İBB Miras Basın Bülteni, “Taş Mektep Yeniden Açıldı,” Haziran 2023.
5. Ulysses Arts, Adalar Istanbul Concert Series Program, 2019.
6. İstanbul Müzik Festivali, “Müzik Rotası Etkinlikleri,” İKSV Arşivi, 2023.
7. Jazz Letters Serisi, Aya Yorgi Etkinlik Programı, Temmuz 2025.
8. Adalar’da Caz Festivali Basın Bülteni, Eylül 2025.
9. İstanbul Bienali Resmî Duyurusu, İKSV, Mart 2025.
10. Art Review, “İstanbul Bienali Postponed After Curatorial Crisis,” Ocak 2024.
⸻
