Cumhuriyet’in ilanına ilişkin kanun ile İsmet İnönü’nün Başvekil sıfatıyla imzaladığı, “29 Ekim tarihinin Bayram olarak ilan edilmesine ilişkin teklifin acilen işleme alınmasına ve sonuçlandırılmasına” ilişkin yazının Osmanlı Türkçesi’ndeki orijinal metinlerinin yer aldığı Meclis arşivleri Milliyet için açıldı.
COŞKUN ERGÜL Ankara – Meclis arşivinde yer alan Cumhuriyet’in ilan edildiği, 364 Sayılı Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun Bazı Mevaddının Tavzihan Tadiline Dair Kanun’un Osmanlı Türkçesi’ndeki orijinal metnini, Milliyet özel izinle çekti. İlgili Kanun Meclis’te, 29 Teşrinievvel 1339 (29 Ekim 1923) tarihinde kabul edildi; 30 Ekim 1923’de de Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Cumhuriyet’in ilan edildiği Anayasa değişikliğine ilişkin kanunun maddeleri şöyle:
Madde 1- Hâkimiyet, bilâ kaydü şart milletindir. İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir. Türkiye Devleti’nin şekl-i Hükümeti, Cumhuriyettir.
Madde 2- Türkiye Devletinin dini, din-i İslâm’dır, Resmî lisanı Türkçedir.
Madde 4- Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur. Meclis, Hükümetin inkısam ettiği şuabat-ı idareyi icra Vekilleri vasıtasıyla idare eder.
Madde 10- Türkiye Reisicumhuru, Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyet-i Umumiyesi tarafından ve kendi âzası meyanından bir intihap devresi için intihap olunur. Vazife-i Riyaset yeni Reisicumhurun intihabına kadar devam eder. Tekrar intihap olunmak caizdir.
Madde 11- Türkiye Reisicumhuru Devletin reisidir. Bu sıfatla lüzum gördükçe Meclis’e ve Heyet-i Vekileye riyaset eder.
Madde 12- Başvekil Reisicumhur tarafından ve Meclis âzası meyanından intihap olunur. Diğer vekiller Başvekil tarafından gene Meclis âzası arasından intihap olunduktan sonra heyet-i umumiyesi Reisicumhur tarafından Meclis’in tasvibine arzolunur. Meclis hal-i içtimada değil ise keyfiyeti tasvip Meclisin içtimaına talik olunur.
Bayram ilanı
İsmet İnönü’nün, Başvekil sıfatıyla, Meclis Başkanlık Makamına 30.3.341 (30 Mart 1925) tarihinde sunduğu ve “29 Ekim tarihinin Bayram olarak ilan edilmesine ilişkin teklifin, acilen işleme alınmasını ve sonuçlandırılmasını istediği” yazı ise şöyle: “Cumhuriyetin ilanına müsadif 29 Teşrin-i evvel gününün Millî Bayram addi hakkında Hariciye Vekaleti Celilesi tarafından tanzim ve icra vekilleri heyetine leded tezekkür meclis-i Aliye arz edilmiş olan layiha-i kanuniyenin tasdiki ve vekalet-i müşarun ileyhadan mevrud tezkerede istirham edilmiş olmağla muktezasının acilen ifasına ve neticesinin iş’arına müsaade buyrulmasını rica ederim efendim.”
