28 EYLÜL DÜNYA KUDUZ GÜNÜ

KUDUZ:  Sinir  sistemini ve beyni  tutan bir enfeksiyon hastalığıdır. Bu hastalığın etkeni bir virustur . Hastalık belirtileri çıktığında  tedavisinin yapılamaması  en korkulan yanıdır. Tarihin ilk  yıllarından beri öldürücü olduğu bilinmektedir. Son  25 yıldır geliştirilen aşılarla (HDCV) ölümlerin önüne  geçilmiştir . Ülkemizde son 10 yılda sadece 12 ölüm  bildirilmiştir. Ancak aşıların pahalı olması nedeniyle bir çok Asya ve Afrika ülkesinde halen kuduzdan ölenlerin   sayısı yılda 50 bini  bulmaktadır. Ülkemizde aşı ile ilgili hiçbir sorun yaşanmamakta, Sağlık Bakanlığı’nın aşı istasyonlarında  ısırılma durumunda, aşı ve serum uygulamaları ücretsiz olarak yapılmaktadır. Batı Avrupa ve İskandinav ülkelerinde ise bu hastalık, alınan önlemler sayesinde  yıllardır  görülmemektedir. Tedavisi olmayan bir hastalık olmasına rağmen, aşı ve serum yoluyla korunarak, yılda  300 binin üzerinde kişi,  kuduz olmaktan kurtulmaktadır.

Kuduz  Hangi Hayvanlardan Bulaşır? : Kuduz virusu (Rabies virus) doğada yabani hayvanlarda bulunur. Kurt, çakal, tilki , yarasa … İşte bu hayvanlarla  doğada , dağda, ormanda teması olan köpeklere bu virus bulaşır ve bu hayvanların  insanları ısırması ile hastalık  insanlara geçer. Isırılma esnasında köpeklerin salyası ile yaraya, oradan da sinirler  yolu ile beyne ulaşan virus;  ensefalit  denilen tabloyu yani kuduz hastalığını  yapar.  Kediler kuduz için çok düşük risk taşırlar. Vahşi hayvanlarla yaralanma son derece riskli kabul edilir. Fare ısırıkları kuduz için  risk oluşturmaz.

Kuduz  Riski Taşıyan Hayvan Nasıl Anlaşılır?:  Sahipli ve  aşısı olmayan bir köpek davranış değişiklikleri  gösterir, ürkekleşir , yersiz sinirlenir,  sahibini dinlemez  yabancılaşmaya başlarsa;  yeme içmede  değişiklikler gösterip, dengesizleşir,  nedensiz saldırma – ısırma  gibi huy değişiklikleri gösterirse,  felçler gelişti ise bu durum  kuduz için şüphe oluşturmalıdır. Bu tip hayvanların ısırması halinde kişiler  mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır. Av köpeklerinin ısırması halinde ise, bu köpeklerin doğadaki vahşi hayvanlarla temas edebileceği göz önünde tutularak, davranış değişikliği göstermelerine bakılmaksızın  sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Yukarıda bahsettiğimiz vahşi hayvanlar tarafından ısırılmak da mutlaka önemsenmeli,  gerekli serum ve aşı uygulaması yapılmalıdır. Kuduz gelişen köpek 10 gün içinde, kedi ise 5-6 gün içinde ölür. Yarasaların  kendileri hastalanmadan virusu  taşıyabildiklerini unutmamak  gerekir.

İnsanlarda Kuduz Hastalığının Belirtileri Nelerdir ?:  Isırılmadan sonra 10 gün veya 1 yıla kadar uzayan bir sürede belirtiler ortaya çıkabilir. Her infeksiyon hastalığında görülen halsizlik, yorgunluk, iştahsızlık gibi belirtilere ilaveten yutma bozukluğu ,sudan korkma(hidrofobi), suyu görünce boğulma hissi, havadan korkma (aerofobi), halusinasyonlar (olmayan şeyleri görme)  bu tablo psikiatrik hastalık olabileceğini bile düşündürebilir. 1 hafta  içinde felçler  ortaya çıkar,solunum kasları da  etkilendiğinden  ölüm kaçınılmazdır. Hastalığın tedavisi olmadığı için bu hastalık belirtileri çıkmadan  serum ve aşı ile bağışıklama yapmaktan başka çıkar yol yoktur.

Isırılma  Sonrası  Ne Yapılmalı?: Isırılan bölge derhal sabunlu suyla iyice yıkanmalı ve en yakın aşı istasyonuna (Bölgemizde  Kartal Dr. L. Kırdar Eğitim Araştırma Hastanesi ve T.E.V. Sultanbeyli Devlet Hastanesi’ndeki aşı istasyonuna) başvurulmalıdır.

Yaranın yıkanması kuduz riskini önemli ölçüde azaltır. Bu işlem hayvanın salyasından çıkan ve yaraya bulaşmış olan  virusların  uzaklaşmasını sağlayacaktır. Eğer bu işlem yapılmaz veya geciktirilirse hayvanın salyasındaki viruslar, yara civarındaki sinirler yoluyla beyne ulaşır ve hastalık tablosu gelişir. Isıran köpek asla öldürülmemeli, belediye veterinerliğine haber verilerek  gözlem altına alınmalıdır. Köpeğin uzaklaştırılması veya öldürülmesi aşı programının  gereksiz uzamasına neden olacağı gibi köpeğin kuduz olup olmadığının belirlenmesini de  önleyecektir. Şayet hayvan öldürüldüyse Pendik Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü’ne ulaştırılmalı, orada yapılan işlemlerle kesin tanının konması sağlanmalıdır. Adı geçen enstitü, ülkemizde bu konuyla ilgili en donanımlı merkezdir.

Hayvanlara Yapılmaması Gereken Davranışlar:  Özellikle çocuklara,  yemek yemekte olan veya yavruları olan köpek ve kedilere  dokunmamaları, bu hayvanları kızdıracak hareketlerde bulunmamaları  öğretilmelidir.  Bu tip müdahaleler sonucu oluşan ısırılmalar hem gereksiz aşı yapılmasına neden olmakta hem de çocuklarda psikolojik travmaya, hayvanlara karşı fobi(korku) gelişmesine  neden olmaktadır.

Kuduz Aşı Programı: Tedavisi olmayan bu hastalığın  aşı ve serum ile önlenebilmesi yani bağışıklama yapılarak engellenmesi mümkündür.Artık ileri teknoloji ile  hücre kültürlerinden üretilen aşılar(HDCV) çok güvenilir ve yan etkileri neredeyse yok denecek kadar azdır.

Isırılan ve aşı programına alınan kişiye;  pansuman, yara temizliği  yapılır. Sonrasında, hayvan belli ve müşahede altında  ise, ısırılmayı takip eden  ilk gün, 3. Gün ve 7. Gün kuduz aşısı yapılır. Köpek  10 . günde  ölmedi ise,  3 aşı yeterli olur. Şayet köpek öldü veya kayıp ise  14.  ve 28 . günlerde de  aşı tekrarlanarak  toplam doz 5 aşıya tamamlanır. Isırılma baş boyun , yüz ve ellerde ise  veya çok ağırsa ya da vahşi hayvan ısırması ise, aşı öncesi kuduz serumu      ( yara ,ısırılan yerin çevresi dahil ) uygulanır. Kuduz aşısı programına alınanlara tetanoz aşısı da  yapılır.

Sahipli ve 10 günden önce ısırılmışlara eğer köpek yaşıyorsa ,Fare ısırılmalarında aşı gerekmez.

Korunma: En önemli kısmı sahipli hayvanlara özellikle köpeklere kuduz aşısı yapılması, Isırmaya karşı sahipli köpekleri dolaştırırken ısırmaması için maske takılması uygundur. Belediyelerin başıboş köpekleri barınaklarda toplaması ve aşılamasıdır.

Uzm. Dr. Raşit Serdar ÖZER

İstanbul İli Anadolu Güney Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği

Kartal Dr. Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi

Enfeksiyon Kliniği Eğitim ve İdari Sorumlusu