İstanbul’un gözde turizm destinasyonlarından Adalar’da, 19. yüzyıl sonlarından bu yana sembol haline gelen faytonlar, uzun süren tartışmaların ardından tamamen kaldırıldı. Bu kararda, atların refahı ve sağlığıyla ilgili ciddi endişeler belirleyici rol oynadı.
Adalar’da fayton kullanımı, özellikle 1990’larda turizmin artmasıyla yaygınlaşmış, ancak zamanla atların yaşadığı zorlu koşullar gündeme gelmişti. Hayvan Hakları Federasyonu (HAYTAP) gibi sivil toplum kuruluşları, atların aşırı çalıştırıldığını, yetersiz bakım ve beslenmeye maruz kaldığını ve salgın hastalıklarla mücadele ettiğini belgeledi.
HAYTAP’ın raporlarına göre, Adalar’da her yıl ortalama 300 ila 400 atın öldüğü, bazı yıllarda bu sayının 500’e ulaştığı tespit edildi. Doğal ömrü 20-25 yıl olan atların, Adalar’daki çalışma koşulları nedeniyle ömrünün 2-3 yıla kadar düştüğü belirtiliyordu.
Atların karşılaştığı en önemli sorunlardan biri ruam (glanders) hastalığıydı. 2019’da yapılan testlerde, 1378 attan 81’inde bu ölümcül hastalığın tespit edilmesi, hem hayvanlar hem de insanlar için ciddi bir sağlık riski oluşturuyordu. Ayrıca, İstanbul Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) raporları, faytonların toplu taşıma aracı olarak kullanılması nedeniyle atların %30’unun barınaksız kaldığını ve sağlık ihtiyaçlarının karşılanamadığını ortaya koydu.
“Faytona Binme-Atlar Ölüyor” gibi kampanyalar, sosyal medyada atların cansız bedenlerinin görüntülerinin paylaşılmasıyla büyük yankı uyandırdı ve 700.000’den fazla imza toplandı. Ünlü isimler ve sivil toplum kuruluşlarının desteğiyle oluşan kamuoyu baskısı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) üzerinde faytonların kaldırılması yönünde tarihi bir karar alınmasında kilit rol oynadı.
19 Ocak 2020’de İBB Meclisi, faytonların tamamen kaldırılması kararını oybirliğiyle aldı. Bu karar kapsamında, fayton sahiplerine fayton başına 300.000 TL, at başına ise 4.000 TL olmak üzere toplamda yaklaşık 100 milyon TL’lik bir tazminat ödeneceği duyuruldu.
Faytonların kaldırılmasının ardından, atlar Tarım ve Orman Bakanlığı’nın denetiminde doğal yaşam alanlarına bırakıldı. Ancak, uzmanlar, evcilleşmiş atların vahşi doğada hayatta kalma konusunda zorlanabileceğine dikkat çekti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Türkiye genelindeki at sayısı 20 yılda 300.000’den 110.000’in altına düşmüştü.
Faytonların yerine, Adalar’da yeni bir ulaşım modeli benimsendi: elektrikli araçlar. Kınalıada’da başlayan bu uygulama kapsamında, 12 kişilik elektrikli araçlar hizmete girdi ve yolculuk ücretleri İstanbulkart ile ödenmeye başlandı.
Fayton ve Atlarla İlgili Önemli Sayısal Veriler:
| Kategori | Detay |
|---|---|
| Toplam Fayton Sayısı | 277 (226 Büyükada, 31 Heybeliada, 21 Burgazada) |
| Mevsimsel At Sayısı | Kış: 500, Yaz: 1.200 |
| Yıllık At Ölüm Ort. | 300-400, bazı yıllar 500 |
| At Ömrü (Doğal vs. Adalar) | 20-25 yıl vs. 2-3 yıl |
| 2019 Ruam Test Sonuçları | 1378 attan 81 pozitif |
Faytonların kaldırılması kararı, hayvan hakları savunucuları tarafından büyük bir zafer olarak görülse de, bazı yerel sakinler ve faytoncular tarafından eleştirildi. Faytoncular Odası Başkanı, atların doğal ortamda hayatta kalma yeteneklerinin olmadığını ve bu kararın kendi geçim kaynaklarını olumsuz etkileyeceğini savundu.
2024 yılı itibarıyla, İBB’nin kararı uygulamaya devam ettiği ve faytonların tamamen kaldırıldığı bilgisi doğrulanıyor. Atların yeni yuvalarındaki görüntüler paylaşılsa da, atların uzun vadeli kaderi ve bu değişimin yerel ekonomiye etkileri hala tartışma konusu olmaya devam ediyor.
Adalar’da faytonların kaldırılması, hayvan refahını önceliklendiren önemli bir adımdır. Ancak, bu kararın sonuçları ve alternatif ulaşım çözümlerinin Adalar’ın kültürel dokusuyla uyumu, gelecekteki tartışmaların odak noktası olmayı sürdürecek.
