Heybeliada Ruhban Okulu, İstanbul’un Prens Adaları’nda bulunan Heybeliada’da yer alan ve 127 yıl boyunca Ortodoks din adamları yetiştiren önemli bir eğitim kurumudur. Okul, tarihi boyunca “Papaz Mektebi”, “Rum Milletine Mahsus İlmi Kelam Mektebi”, “Ruhban Mektebi” ve “Büyük İsa Kilisesi’nin Teoloji Okulu” gibi çeşitli isimlerle anılmıştır. Tarihi, mimarisi, eğitim sistemi ve kültürel önemi ile dikkat çeken bu okul, 9. yüzyıldan günümüze uzanan zengin bir geçmişe sahiptir. Bu yazı, Heybeliada Ruhban Okulu’nun tarihçesini, mimari özelliklerini, eğitim sistemini, günümüzdeki durumunu ve kültürel önemini ele alarak okuyucuya kapsamlı bir bakış sunmayı amaçlamaktadır.
Heybeliada Ruhban Okulu’nun temelleri, 9. yüzyılda inşa edilen Aya Triada Manastırı’na dayanmaktadır. Okul binası aslen bu manastırın kilisesidir. Manastır, 1063 yılında Bizans İmparatoriçesi Katerina Komnini tarafından el yazması bir İncil ile birlikte hediye edilmiştir. Bizans döneminde manastır, hem ibadet yeri hem de zaman zaman saraydan ve üst düzey kişilerin sürgüne gönderildiği bir yer olarak kullanılmıştır. Ortodoks din adamı yetiştirmek amacıyla ilk olarak 1844 yılında Patrik IV. Germanos’un destekleriyle Aya Triada Manastırı bünyesinde bir teoloji okulu olarak kurulmuştur. Okul, resmen 1 Ekim 1844’te Fener Rum Patriği Patrik IV. Germanos tarafından açılmıştır. 1844-1971 yılları arasında okul yaklaşık 1000 mezun vermiştir.
Okul, 1894 yılında meydana gelen büyük İstanbul depreminde yıkılmıştır. Sultan II. Abdülhamit’in izinleriyle 1895 yılında yeniden inşasına başlanmıştır. Binanın inşası, İstanbul’un zengin Rum tüccarlarından Pavlos Skilitsis Stefanovik ailesinin maddi desteğiyle tamamlanmıştır. Okulun mimarı, 19. yüzyılın başlarında İstanbul’da yaşamış ve birçok önemli yapıya imza atmış olan Periklis Fotiadis’tir. Fotiadis, bu proje için referans olarak 1893 yılında bitirdiği Zoğrafyon Rum Lisesi’ni göstermiştir. Yeni bina, 6 Ekim 1896 tarihinde hizmete açılmıştır.
Heybeliada Ruhban Okulu, Ortodoks dünyası için önemli bir dini merkezdir. Okul, 127 yıl boyunca çok sayıda din adamı yetiştirmiş ve Ortodoks teolojisinin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur. Okul mezunları arasında 12 Ekümenik Patrik, 2 İskenderiye Patriği, 3 Antakya Patriği ve 1 Ohri Başpiskoposu gibi önemli isimler yer almaktadır. Ayrıca okul, 318 teolog ve birçok değerli ilahiyatçı yetiştirmiştir. Bu mezunlar, Ortodoks dünyasının farklı bölgelerinde dini liderlik, eğitim ve akademik çalışmalar alanlarında önemli roller üstlenmişlerdir.
Heybeliada Ruhban Okulu, aynı zamanda İstanbul’un kültürel mirasının önemli bir parçasıdır. Okul binası, 19. yüzyıl mimarisinin önemli bir örneği olup, Heybeliada’nın tarihi dokusuna zenginlik katmaktadır. Okulun bulunduğu Aya Triada Manastırı da tarihi ve dini önemi ile dikkat çekmektedir. Okul ve manastır, Heybeliada’nın turistik cazibesini artıran önemli unsurlardır.
Heybeliada Ruhban Okulu, 1844 yılından itibaren farklı dönemlerde farklı eğitim sistemleri uygulamıştır. 1844-1915 yılları arasında okul yedi sınıflıydı ve lise ile teoloji bölümlerinden oluşmaktaydı. 1918-1923 yılları arasında okul beş yıllık yüksek okul statüsüne yükseltilmiştir. 1923-1951 yılları arasında ise okul tekrar yedi yıllık eğitim sistemine dönmüştür. Okul, öğrencilerine kütüphanesi ve çok dilli eğitim imkanlarıyla zengin bir öğrenme ortamı sunmaktaydı. Okulun “eşsiz zenginlikteki kütüphanesi”, öğrencilerin bilgi ve görgülerini artırmalarına önemli katkılarda bulunmuştur.
Okulun müfredatı hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır. Ancak, okulun amacının rahiplik mesleğine girecek kişileri yetiştirmek olduğu bilinmektedir. Okulda, teoloji derslerinin yanı sıra lise düzeyinde fen dersleri de verilmekteydi. Öğrenciler, derslerde teorik olarak öğrendiklerini manastırın kilisesinde pratik olarak uygulayarak dini bilgilerini pekiştirme imkanı buluyorlardı. Okul, çam ve deniz kokusunun birleştiği bir tepede, geniş bir bahçe içinde, büyükşehirlerin gürültüsünden uzak, huzurlu bir ortamda eğitim vermekteydi. Öğrenciler, yatılı olarak bu okulda okuyor ve birkaç dil öğreniyorlardı.
Heybeliada Ruhban Okulu, 1971 yılından beri kapalı durumdadır. Okulun kapatılmasının nedeni, 1971 yılında Türkiye’deki tüm özel yüksekokulların devlet denetimine alınması ile ilgili karardır. Fener Rum Patrikhanesi, bu karara uymayı reddederek okulun Teoloji Bölümü’nün kapatılmasına yol açmıştır. Okulun yeniden açılması konusu uzun yıllardır Türkiye gündeminde yer almaktadır. Fener Rum Patrikhanesi, okulu özel okul statüsünde din eğitimi veren bir okul olarak açmak istemektedir. Ancak, Türkiye’deki mevcut yasal düzenlemeler, özel üniversitelerin devlet denetimi altında olmasını gerektirmektedir. 1971 yılında Anayasa Mahkemesi tarafından alınan kararda, tüm özel üniversitelerin “devlet tarafından denetlenmesi ve kontrol edilmesi” gerektiği belirtilmiştir. Bu karar, Heybeliada Ruhban Okulu’nun Teoloji Bölümü’nün kapatılmasına ve okulun “Heybeliada Özel Rum Erkek Lisesi” olarak faaliyetlerine devam etmesine neden olmuştur.
Okulun yeniden açılması için çeşitli çözüm önerileri sunulmuştur. Bunlardan biri, okulun bir Türk üniversitesinin İlahiyat Fakültesi bünyesinde “Dünya Dinleri Kültür Bölümü” olarak faaliyet göstermesidir. Ancak, bu öneri Patrikhane tarafından kabul edilmemiştir. Hukukçu Prof. Dr. Sibel Özel, okulun Patrikhane’ye bağlı bir yükseköğretim kurumu olarak açılmasının anayasa değişikliği gerektirdiğini belirtmiştir.
Okulun günümüzdeki faaliyetleri sınırlıdır. Okul binası ve arazisi, Fener Rum Patrikhanesi tarafından korunmakta ve zaman zaman restorasyon çalışmaları yapılmaktadır. Okulda 2012 yılından beri Erasmus programı yürütülmekte ve çeşitli Yunan üniversitelerinden 40’tan fazla öğrenci bu programa katılmaktadır. Okulun tarihi ve kültürel önemi nedeniyle turistlerin ilgisini çekmeye devam etmektedir.
Heybeliada Ruhban Okulu, Heybeliada’nın en yüksek noktası olan Ümit Tepesi’nde, çam ağaçlarıyla çevrili geniş bir bahçe içinde yer almaktadır. Okul binası, Yunan alfabesinin “π” harfi şeklinde bir plan üzerine inşa edilmiştir. Bina, bir bodrum ve iki kattan oluşmaktadır. Okul binasının mimarisi, 19. yüzyıl Fransız okul mimarisini andırmaktadır. Okul avlusuna açılan “U” biçimindeki plan şeması, Fransız saray mimarisinde görülen bir tasarım özelliğidir.
Okul binasının yanı sıra, şapel, mutfak, çamaşırhane binası, ahırlar, avlu ve bahçe gibi yapılar da bulunmaktadır. Okulun geniş arazisi, öğrencilere huzurlu ve doğal bir ortamda eğitim imkanı sunmaktadır.
Heybeliada Ruhban Okulu, tarihi, mimarisi, eğitim sistemi ve kültürel önemi ile dikkat çeken önemli bir eğitim kurumudur. Okul, 127 yıl boyunca Ortodoks din adamları yetiştirerek Ortodoks dünyasına hizmet etmiştir. Okulun yeniden açılması konusu, Türkiye’nin iç ve dış politikasında önemli bir yer tutmaktadır. Okulun geleceği, Türkiye’nin dini özgürlüklere ve azınlık haklarına verdiği önemi göstermesi açısından da büyük önem taşımaktadır.
Okulun yeniden açılması, Türkiye’ye birçok fayda sağlayabilir. Bunlar arasında, dinler arası diyaloğun teşvik edilmesi, Yunanistan ve diğer Ortodoks ülkelerle ilişkilerin geliştirilmesi ve Türkiye’nin dini özgürlüklere saygılı bir ülke olarak uluslararası imajının güçlendirilmesi sayılabilir. Ancak, okulun yeniden açılması için yasal ve siyasi engellerin aşılması gerekmektedir. Bu süreçte, Türkiye’nin ulusal çıkarları ve evrensel hukuk normları gözetilerek bir çözüm bulunması önemlidir.
