IV. Romanos Diojen’in Mezarı Kınalıada’da mı?

Bizans İmparatoru IV. Romanos Diojen, 1068’den 1071’e kadar süren kısa hükümdarlığı boyunca Bizans tarihinde önemli bir figür olarak yer almıştır. Özellikle 1071’deki Malazgirt Meydan Muharebesi’ndeki rolüyle tanınan Romanos Diojen, aynı zamanda Bizans ordusunun gerilemesini durdurmaya ve Türk akınlarını engellemeye kararlı bir askeri liderdi. İstanbul yakınlarındaki Marmara Denizi’nde bulunan Prens Adaları’ndan biri olan Kınalıada ise Bizans döneminde sürgün yeri olarak tarihi bir öneme sahiptir.

IV. Romanos Diojen’in Hayatı ve Hükümdarlığı:

Romanos Diojen, Kapadokya’nın önde gelen Bizanslı Rum askeri aristokrasisine mensup bir aileden gelmekteydi ve babası da bir generaldi. Askeri yetenekleri sayesinde orduda hızla yükselerek başarılı bir komutan olarak ün kazandı. 1068 yılında, dul İmparatoriçe Eudokia Makrembolitissa ile evlenmesiyle Bizans İmparatoru olarak taç giydi. Bu evlilik, siyasi bir manevraydı ve Romanos’u imparatorluk tahtına taşıdı. Zira imparatorluğun o dönemdeki en önemli sorunlarından biri, Bizans ordusunun zayıflaması ve Türk akınlarının artmasıydı ve Romanos’un askeri tecrübesi bu sorunlarla başa çıkmak için ideal görülüyordu.

Hükümdarlığı sırasında Romanos, Bizans ordusunun gerilemesini durdurmaya ve Türk akınlarını engellemeye kararlıydı. Anadolu ve Suriye’de Selçuklu Türklerine karşı çeşitli seferlere çıktı, ancak bu seferler sınırlı başarı sağladı. 1071 yılında ise Bizans tarihi için dönüm noktası olan Malazgirt Meydan Muharebesi gerçekleşti. Bu muharebede Bizans ordusu ağır bir yenilgi aldı ve Romanos Diojen, Selçuklu Sultanı Alparslan’a esir düştü. Malazgirt yenilgisi, Bizans İmparatorluğu’nun Anadolu’daki otoritesini ciddi şekilde zayıflattı ve bölgenin kademeli olarak Türkleşmesinin önünü açtı.

Romanos’un esir düşmesini fırsat bilen Doukas ailesi mensupları, onu tahttan indirerek VII. Michael Doukas’ı imparator ilan ettiler. Esaretten döndükten sonra Doukas ailesi tarafından Kilikya’da tekrar yenilgiye uğratıldı ve teslim olmak zorunda kaldı. Kendisine zarar verilmeyeceğine dair söz verilmesine rağmen, Romanos Diojen’in gözleri kör edildi ve Marmara Denizi’ndeki Prote adasındaki (şimdiki Kınalıada) bir manastıra sürgüne gönderildi. 1072 yılında sürgündeyken aldığı yaralar sonucu hayatını kaybetti.

Bizans Döneminde Bir Sürgün Yeri Olarak Kınalıada:

Bizans İmparatorluğu döneminde Proti (Kınalıada), sıklıkla sürgün yeri olarak kullanılmıştır. Dini konularda anlaşmazlık yaşayanlar, iktidar mücadelelerini kaybedenler veya gözden düşen diğer önemli kişiler bu adaya sürgüne gönderilmiştir. Adada sürgün hayatı yaşamış diğer önemli isimler arasında İmparator V. Leon, İmparatoriçe İrini, İmparator I. Romanos Lekapenos ve İmparator III. Nikephoros Botaneiates bulunmaktadır. Bu durum, Kınalıada’nın Bizans döneminde önemli bir sürgün merkezi olduğunu göstermektedir.

Adanın en yüksek noktalarından biri olan Hristo Tepesi (Manastır Tepesi) üzerinde bulunan Metamorfosis Manastırı (Hristo Manastırı), adanın Bizans dönemindeki en önemli yapılarından biridir. Yaygın bir inanışa göre bu manastır, 11. yüzyılda sürgüne gönderilen İmparator IV. Romanos Diojen için inşa edilmiştir. Bazı kaynaklar ise İmparator V. Leon’un buraya ilk gömülen kişi olduğuna işaret etmektedir. İmparator III. Nikephoros Botaneiates’in de bu manastıra sürgüne gönderildiği bilinmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nun İstanbul’u fethinden sonra harap olan manastır, 1722 yılında zengin Rum tüccarlar tarafından büyük ölçüde yeniden inşa edilmiştir.

IV. Romanos Diojen’in Son Yılları ve Ölümü:

Kaynaklar, Romanos Diojen’in Marmara Denizi’ndeki Prote adasındaki bir manastıra sürgüne gönderildiğini doğrulamaktadır. Sürgündeyken 1072 yılında aldığı yaralar sonucu hayatını kaybettiği de belirtilmektedir. Dul eşi Eudokia’nın, ölümünden sonra kalıntılarını görkemli bir cenaze töreniyle onurlandırdığı bilinmektedir. Bu tören, Romanos’a duyulan saygının ve onun imparatorluk geçmişinin bir göstergesiydi.

5. Kınalıada’daki Mezar İddiasının İncelenmesi:

Adadaki yaygın bir inanışa göre IV. Romanos Diojen’in naaşı, günümüzde Ermeni yetimhanesinin bulunduğu yere yakın bir alanda gömülüdür. Bu inanış, genellikle Metamorfosis Manastırı ve Hristo Tepesi ile ilişkilendirilmektedir. Ancak Kınalıada’daki Ermeni topluluğunun yerleşimi ve adadaki ilk Ermeni kilisesinin inşası 1857 yılına kadar uzanmaktadır. Hristos Manastırı’nın ise 20. yüzyılın başlarında yetimhane olarak kullanıldığı bilinmektedir. Günümüzde Karagözyan Yetimhanesi adıyla bir dinlenme evi olarak hizmet vermektedir. Bu bilgiler, Romanos Diojen ile bir Ermeni yetimhanesi arasındaki doğrudan tarihi bağlantının zayıf olduğunu, ancak mezarın bulunduğu yerin zamanla bu şekilde anılmaya başlanmış olabileceğini düşündürmektedir.

Sağlanan kaynaklar, IV. Romanos Diojen’in mezarının Kınalıada’daki kesin konumunu doğrulayan arkeolojik bir kanıt sunmamaktadır. Metamorfosis Manastırı’nın tarihi önemi açıkça belirtilse de, Bizans dönemine ait herhangi bir mezarın manastır arazisi içinde veya yakınında bulunduğuna dair kesin bir bilgi mevcut değildir.

Diğer Olası Mezar Yerleri:

Sağlanan araştırma materyalleri, IV. Romanos Diojen için Kınalıada dışında alternatif bir mezar yeri hakkında herhangi bir bilgi sunmamaktadır. Eşi Eudokia’nın görkemli bir cenaze töreni düzenlediği belirtilse de, bu törenin nerede gerçekleştiği veya naaşın nereye defnedildiği konusunda bir detay bulunmamaktadır.

Bizans İmparatorları genellikle Konstantinopolis’te, özellikle Kutsal Havariler Kilisesi’ndeki imparatorluk türbelerinde gömülürdü. Ancak sürgüne gönderilen veya gözden düşen imparatorlar için bu tür görkemli cenazeler ve merkezi mezarlar söz konusu olmayabilirdi. Bu nedenle, Romanos Diojen’in tahttan indirilmiş ve kör edilmiş bir imparator olarak sürgün edildiği yerde gömülmesi olasılığı daha yüksektir.

Elde edilen bilgiler ışığında, Bizans İmparatoru IV. Romanos Diojen’in 1072 yılında sürgünde bulunduğu Prote adasında (şimdiki Kınalıada) hayatını kaybettiği kesindir. Kınalıada’daki Metamorfosis Manastırı’nın (Hristo Manastırı) onun sürgünüyle güçlü bir şekilde ilişkilendirildiği ve hatta onun için inşa edildiği düşünülmektedir. Yerel inanış ve bazı tarihi kaynaklar, mezarının manastır ve günümüzdeki Ermeni yetimhanesi civarında bulunduğunu ileri sürmektedir.

Ancak sağlanan araştırma materyallerinde, Romanos Diojen’in mezarının Kınalıada’daki kesin konumunu doğrulayan arkeolojik bir kanıt bulunmamaktadır. Bununla birlikte, sürgünü ve ölümüyle adanın tutarlı bir şekilde ilişkilendirilmesi ve yerel inanışlar, Kınalıada’yı en olası son istirahatgahı yapmaktadır. Kesin bir mezar yerinin tespiti için daha fazla arkeolojik araştırma veya tarihi belgeleme gerekebilir.

IV. Romanos Diojen ve Kınalıada