2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, Türkiye’de kültürel ve doğal mirasın korunması, yönetimi ve kullanımıyla ilgili esasları düzenleyen temel mevzuattır. 21 Temmuz 1983 tarihinde kabul edilerek 23 Temmuz 1983 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmış ve daha sonra çeşitli değişikliklerle güncellenmiştir (örneğin, 5226 Sayılı Kanun ile 2004’te yapılan değişiklikler). Kanun, taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunmasını, izinsiz müdahalelerin önlenmesini ve bu varlıkların gelecek nesillere aktarılmasını amaçlar. Aşağıda, kanunun temel detayları ve özellikle dava bağlamında öne çıkan maddeleri özetlenmiştir:
Kanunun Amacı ve Kapsamı
Amaç (Madde 1): Kültür ve tabiat varlıklarının korunması, bu varlıklarla ilgili düzenlemelerin yapılması ve koruma süreçlerinin organizasyonu.
Kapsam (Madde 2): Taşınır ve taşınmaz kültür varlıkları (tarihi yapılar, arkeolojik sit alanları, kentsel sitler) ile tabiat varlıkları (doğal sit alanları, tabiat parkları, ormanlar vb.) kanun kapsamındadır.
Temel Tanımlar (Madde 3)
Kültür Varlıkları: Tarih öncesi ve tarihi devirlerde insan eseri olan, bilimsel ve kültürel açıdan özgün değere sahip yapılar, objeler ve alanlar.
Tabiat Varlıkları: Jeolojik, biyolojik ve doğal süreçlerle oluşmuş, korunması gereken doğal alanlar, ağaçlar, mağaralar vb.
Sit Alanı: Tarihi, arkeolojik, kentsel veya doğal özellikleriyle korunması gereken alanlar (örneğin, Büyükada Tabiat Parkı gibi).
Önemli Maddeler
Kanunun, özellikle dava bağlamında (Büyükada’daki kaçak inşaat) öne çıkan maddeleri şunlardır:
Madde 9 – İzinsiz Müdahale ve Kullanma Yasağı:
Sit alanlarında ve korunması gereken taşınmaz kültür/tabiat varlıklarında, koruma kurullarından izin alınmadan inşai ve fiziki müdahale yapılamaz.
İnşai müdahale: Yeni yapı inşa edilmesi, mevcut yapının yıkılması veya yeniden yapılması gibi faaliyetler.
Fiziki müdahale: Yapının dış görünümünü veya çevresini değiştiren tadilatlar, çevre düzenlemeleri vb.
Dava Bağlamı: Bilirkişi raporu, Büyükada’da yapılan betonarme, yığma tuğla ve ahşap yapıların bu madde kapsamında izinsiz “inşai ve fiziki müdahale” olduğunu belirtmiştir. Adalar Belediyesi’nden alınan basit onarım izninin, ruhsat gerektiren bu faaliyetleri kapsamadığı tespit edilmiştir.
Madde 65 – Suçlar ve Cezalar:
65/b: Sit alanlarında, koruma kurullarınca belirlenen şartlara aykırı izinsiz inşaat yapan veya yaptıranlar, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.
Dava Bağlamı: Sanıklar Osman Cenk Akın, Batuhan Keleşoğlu ve Ersin Babacan, 2863 Sayılı Kanun’un 9. maddesine aykırı hareket ettikleri gerekçesiyle bu madde kapsamında suçlanmaktadır. İddianame, yeterli şüphenin oluştuğunu belirtmiştir.
Madde 51 – Koruma Kurullarının Yetkisi:
Kültür ve tabiat varlıklarıyla ilgili her türlü işlem, ilgili koruma bölge kurulunun iznine tabidir. Kurul dışı yorum veya işlem yapılamaz.
Dava Bağlamı: Büyükada’daki inşaatlarda, İstanbul 3 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’ndan izin alınmadığı belirtilmiştir.
Madde 57 – Sit Alanlarında Yapılaşma Koşulları:
Sit alanlarında yapılacak her türlü uygulama, koruma amaçlı imar planlarına ve geçiş dönemi yapılaşma koşullarına uygun olmalıdır. İzinsiz müdahaleler, bu maddeye aykırılık teşkil eder.
Dava Bağlamı: Büyükada Tabiat Parkı, 1973’te sit alanı ilan edilmiş ve 1992 ile 2018’de alınan kurul kararlarıyla yapılaşma koşulları tanımlanmıştır. Yapılan imalatların bu koşullara uymadığı raporlanmıştır.
Diğer İlgili Hükümler
Madde 6: Korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının tespiti, tescili ve korunması için kurullar görevlidir.
Madde 10: Sit alanlarının korunması için gerekli planlama ve projeler, koruma kurulları tarafından onaylanır.
5226 Sayılı Kanun ile Değişiklik (2004): Sit alanlarında izinsiz inşai ve fiziki müdahalelerin cezai yaptırımları ağırlaştırılmış, koruma esaslarına aykırı hareketler açıkça suç sayılmıştır.
Dava Özelinde Kanunun Uygulanışı
Sit Alanı Statüsü: Büyükada Tabiat Parkı, 1973’te Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun kararıyla sit alanı ilan edilmiştir. Marmara Takım Adaları, kentsel ve doğal sit alanı olarak korunmaktadır.
İhlal: Bilirkişi raporu, yapılan imalatların (betonarme havuz, yığma tuğla duvarlar, ahşap yapılar, kıyı düzenlemeleri) 2863 Sayılı Kanun’un 9. maddesine aykırı olduğunu ve basit onarım kapsamını aştığını doğrulamıştır. Bu faaliyetler, 3194 Sayılı İmar Kanunu’nun 21. maddesindeki “tamirat ve tadilat” tanımına uymamaktadır.
Cezai Yaptırım: Sanıkların, izinsiz inşaat faaliyetlerinden dolayı Madde 65/b kapsamında yargılandığı belirtilmiştir. Mahkeme, bu maddeye dayanarak cezai sorumlulukları değerlendirecektir.
Kanunun Genel Etkileri
2863 Sayılı Kanun, Türkiye’nin kültürel ve doğal mirasını koruma altına alarak, özellikle sit alanlarında denetimsiz yapılaşmayı önlemeyi hedefler. Ancak, uygulamada denetim eksiklikleri, ruhsat süreçlerindeki belirsizlikler ve izinsiz müdahaleler sıkça sorun yaratmaktadır. Büyükada davası, bu tür ihlallerin hem çevresel hem de kültürel tahribata yol açabileceğini gösteren önemli bir örnektir.
2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu: Cezai Yaptırımlar
2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına yönelik ihlalleri önlemek için çeşitli cezai yaptırımlar öngörür. Kanunun cezalarla ilgili hükümleri, özellikle Madde 65 ve ilgili diğer maddelerde düzenlenmiştir. 5226 Sayılı Kanun ile 2004’te yapılan değişiklikler, cezaların kapsamını ve ağırlığını artırmıştır. Aşağıda, kanunun cezai yaptırımları, özellikle Büyükada davası bağlamında öne çıkanlar özetlenmiştir:
Madde 65 – Suçlar ve Cezalar
Madde 65, kültür ve tabiat varlıklarına yönelik izinsiz müdahaleler ve diğer ihlallere ilişkin cezaları düzenler. Temel cezai yaptırımlar şunlardır:
Madde 65/a – Tescilli Taşınmazlara Zarar Verme:
Suç: Tescilli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını tahrip eden, bozulmasına sebep olan veya yok edenler.
Ceza: 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası.
Not: Eğer suç, kasıtlı olarak işlenirse cezalar artabilir.
Madde 65/b – İzinsiz İnşai ve Fiziki Müdahale:
Suç: Sit alanlarında, koruma kurullarınca belirlenen şartlara aykırı olarak izinsiz inşaat yapan veya yaptıranlar; koruma amaçlı imar planlarına ya da geçiş dönemi yapılaşma koşullarına aykırı hareket edenler.
Ceza: 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası.
Dava Bağlamı: Büyükada davasında, sanıklar Osman Cenk Akın, Batuhan Keleşoğlu ve Ersin Babacan, 2863 Sayılı Kanun’un 9. maddesine aykırı olarak izinsiz betonarme, yığma tuğla ve ahşap yapılar inşa ettikleri için bu madde kapsamında suçlanmaktadır. Bilirkişi raporu, yapılan imalatların “inşai ve fiziki müdahale” olduğunu ve ruhsatsız gerçekleştiğini doğrulamıştır.
Madde 65/c – İzinsiz Define Arama:
Suç: Koruma kurullarından izin almadan define arayanlar.
Ceza: 3 aydan 2 yıla kadar hapis. Suç, sit alanında işlenirse hapis cezası 6 aydan 3 yıla kadar çıkar.
Madde 65/d – İzinli Define Arama Şartlarına Aykırılık:
Suç: Define arama izni almış ancak şartlara uymayanlar.
Ceza: 6 aydan 3 yıla kadar hapis.
Diğer Ceza Hükümleri
Madde 66 – Taşınır Kültür Varlıklarına Zarar Verme:
Tescilli taşınır kültür varlıklarını tahrip eden, bozulmasına sebep olan veya yok edenler, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.
Not: Bu madde, taşınmazlarla ilgili Büyükada davasına doğrudan uygulanmaz, ancak kanunun genel kapsamını gösterir.
Madde 67 – Kaçakçılık ve İhraç Yasağı İhlali:
Kültür varlıklarını yurtdışına kaçıran veya ihraç yasağına aykırı hareket edenler, 5 yıldan 12 yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.
Madde 68 – Bildirim Yükümlülüğüne Aykırılık:
Kültür ve tabiat varlıklarının bulunmasını bildirmeyenler veya gizleyenler, 6 aya kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır.
Cezaların Artırılması ve Ek Yaptırımlar
Kasıtlı Suçlar: Eğer suçlar kasıtlı olarak işlenirse, cezalar 1/3 oranında artırılabilir (Madde 65 ve 66).
Tüzel Kişiler: Tüzel kişiler adına suç işlenirse, tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirleri uygulanabilir (örneğin, faaliyet izninin iptali).
İdari Yaptırımlar: İzinsiz müdahaleler tespit edildiğinde, koruma kurulları veya ilgili idareler, yapıların yıkılmasını veya eski haline getirilmesini talep edebilir. Büyükada davasında, yıkım kararının uygulanmadığı belirtilmiştir.
Dava Özelinde Ceza Uygulaması
Suçlama: Sanıklar, 2863 Sayılı Kanun’un 9. maddesine aykırı olarak, Büyükada Tabiat Parkı’nda (sit alanı) izinsiz inşai ve fiziki müdahalelerde bulunmakla suçlanıyor. Bu, Madde 65/b kapsamına girer.
Olası Ceza: Her bir sanık için 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası gündeme gelebilir. Mahkeme, suçun niteliği, zararın boyutu ve sanıkların kastını değerlendirerek cezayı belirleyecektir.
Ek Hususlar: Bilirkişi raporu, yapılan imalatların sit alanına zarar verdiğini ve son üç yıl içinde gerçekleştiğini doğruladığı için, suçun tespitinde güçlü deliller bulunmaktadır. Ancak nihai karar, mahkemenin takdirine bağlıdır.
2863 Sayılı Kanun’un cezai yaptırımları, kültür ve tabiat varlıklarını koruma amacı doğrultusunda caydırıcı olmayı hedefler. Ancak, Büyükada davası gibi olaylar, denetim eksiklikleri ve izin süreçlerindeki aksaklıkların cezaların etkinliğini sınırlayabileceğini göstermektedir. Kanun, hem bireysel sorumlulukları hem de kurumsal ihlalleri kapsayacak şekilde geniş bir yaptırım yelpazesi sunar.
