Küçük Modüler Reaktörler (KMR) ve Nükleer Enerjide Gerçekçi Beklentiler

Küçük Modüler Reaktörler (KMR – Small Modular Reactors), genellikle 200–300 MW elektrik gücü aralığında tasarlanan, fabrikada modüler olarak üretilip sahada monte edilmesi hedeflenen nükleer santral konseptleridir¹. Bu yaklaşım, özellikle uzak bölgeler, sınırlı şebeke altyapısına sahip alanlar ve ilave baz yük ihtiyacı olan sistemler için teknik olarak cazip bir alternatif olarak sunulmaktadır².

Ancak KMR’ler, ölçek olarak daha küçük olmalarına rağmen yüksek mühendislik disiplini, özel imalat süreçleri, karmaşık lojistik planlama ve ileri montaj mühendisliği gerektirmektedir³. Bu nedenle “küçük” ifadesi, proje karmaşıklığının da düşük olduğu anlamına gelmemektedir.

⸻

Modüler İnşaat Deneyimi: LNG Projelerinden Öğrenilen Dersler

Dünya genelinde zorlu iklim ve coğrafyalarda inşa edilen büyük LNG terminal projeleri, modüler inşaat yaklaşımının sınırlarını ve potansiyelini açık biçimde ortaya koymuştur.

Özellikle:
• Sakhalin-II LNG, Rusya’nın ilk LNG ihracat projesi olarak 2009 yılında işletmeye alınmıştır⁴.
• Yamal LNG Terminali, Kutup Dairesi içinde yer almakta olup, aşırı iklim koşullarına rağmen yaklaşık 4 yıl gibi görece kısa bir sürede tamamlanmıştır⁵.

Bu projelerde:
• Ana tesislerin büyük bölümü saha dışı (off-site) modüler üretimle hazırlanmış,
• Karmaşık deniz ve kara lojistik zincirleri planlanmış,
• Zayıf zemin koşulları nedeniyle ilave altyapı ve zemin iyileştirme çalışmaları yapılmıştır⁶.

Bu deneyimler, KMR projelerinde sıkça dile getirilen “hızlı kurulum” beklentilerinin ancak çok güçlü bir mühendislik ve lojistik organizasyonuyla mümkün olabileceğini göstermektedir.

⸻

Neden Nükleer Santraller Geleneksel Olarak 1000 MW Ölçeğinde?

Nükleer enerji teknolojisi tarihsel olarak:
• Askerî kökenli araştırmalarla başlamış,
• Büyük ölçekli, sürekli çalışan baz yük santralleri olarak geliştirilmiştir⁷.

Bu nedenle ilk ticari reaktörler 1000–1200 MW kapasite aralığında tasarlanmış ve bu yaklaşım onlarca yıl boyunca standart hâline gelmiştir. Ancak bu büyük ölçekli projeler zamanla ciddi sorunlar doğurmuştur:
• Uzayan proje süreleri,
• Artan maliyetler,
• Tasarım ve inşaat sırasında yoğun engineering change notice süreçleri,
• Nükleer kazalar sonrası getirilen ilave beton, kaynak ve kalite regülasyonları⁸.

Finlandiya’daki Olkiluoto-3 santrali bu durumun en bilinen örneklerinden biridir. Proje yaklaşık 14 yıl gecikmiş, başlangıçta 3,3 milyar ABD doları olarak öngörülen maliyet 9 milyar ABD dolarının üzerine çıkmıştır⁹. Beton çatlakları, kaynak hataları ve montaj uyumsuzlukları bu gecikmelerin temel nedenleri arasında yer almıştır¹⁰.

⸻

Dünyadaki Mevcut KMR Örnekleri

Bugün dünyada ticari işletmede olan KMR sayısı son derece sınırlıdır:
• Rusya:
Akademik Lomonosov – yaklaşık 70 MW, yüzer platform üzerine kurulu olup uzak maden bölgelerine elektrik ve ısı sağlamaktadır¹¹.
• Çin:
Yaklaşık 210 MW kapasiteli, yüksek sıcaklıklı gaz soğutmalı kara tipi KMR, 2013’te temeli atılmış ve 2023 yılında ticari işletmeye geçmiştir¹².

Batı dünyasında ise henüz:
• Ticari ölçekte faaliyette olan bir KMR santrali bulunmamaktadır¹³.
• Güney Kore, Arjantin ve bazı Avrupa ülkeleri tasarım ve lisanslama aşamasındadır¹⁴.
• Mevcut projelerin çoğu “first-of-a-kind” riskini taşımaktadır.

⸻

Maliyet, Regülasyon ve Yakıt Gerçekleri

KMR’ler için güncel ekonomik değerlendirmeler, ilk yatırım maliyetlerinin yüksek olduğunu ortaya koymaktadır:
• KMR yatırım maliyeti: yaklaşık 6.000–8.000 USD/kW¹⁵
• Seri üretim henüz gerçekleşmediği için maliyet düşüşleri öngörü aşamasındadır.

Buna ek olarak:
• Uluslararası bağımsız denetim mekanizmaları sınırlıdır¹⁶.
• Lisanslama süreçlerinde standartlaşma eksikliği vardır.
• Yakıt tedarik zincirleri dar ve jeopolitik açıdan hassastır.
• %3,5–5 zenginleştirme seviyesinin üzerindeki teknolojilere erişim sıkı uluslararası denetime tabidir¹⁷.

Bu nedenle “santral kurulduktan sonra nükleer silah yapılabileceği” yönündeki iddialar teknik ve hukuki olarak gerçekçi değildir.

Ayrıca atık yönetimi, tesis ömrü ve söküm süreçleri dikkate alındığında, nükleer enerji mutlak sıfır karbonlu bir kaynak olarak da değerlendirilmemektedir¹⁸.

⸻

Türkiye Perspektifi

Türkiye’de:
• Akkuyu sahasında 4 × 1200 MW büyük ölçekli santral modeli uygulanmaktadır¹⁹.
• KMR konusu henüz erken değerlendirme ve yol haritası aşamasındadır²⁰.
• Düzenleyici kapasite, kurumsal deneyim ve şeffaflık alanlarında gelişime ihtiyaç bulunmaktadır.
• Yakıt tedariki açısından Türkiye, uluslararası raporlarda yüksek riskli ülkeler grubunda değerlendirilmektedir²¹.

KKTC için artan elektrik ihtiyacına yönelik olarak KMR teknik bir seçenek olarak dile getirilse de, denizaltı HVDC kablo projesi henüz yatırım programına alınmamıştır²².

Küçük modüler reaktörler, doğru koşullarda tamamlayıcı bir enerji çözümü sunabilir. Ancak mevcut küresel deneyimler, hızlı kurulum ve düşük maliyet beklentilerinin bugün için sınırlı bir gerçekliğe sahip olduğunu göstermektedir.

Enerji projelerinde başarının anahtarı; teknoloji kadar mühendislik kalitesi, düzenleyici şeffaflık, kurumsal kapasite ve gerçekçi planlamadır. KMR’ler de bu temel ilkelerden bağımsız değildir.

⸻

Dipnotlar
1. IAEA, Advances in Small Modular Reactor Technology Developments, 2024
2. World Nuclear Association (WNA), Small Modular Reactors, 2024
3. OECD-NEA, SMR Construction and Supply Chain Challenges, 2023
4. Shell / Sakhalin Energy Project Documentation
5. Novatek, Yamal LNG Project Overview
6. Arctic Engineering Reports, LNG Megaprojects
7. WNA, History of Nuclear Power
8. OECD-NEA, Nuclear Regulatory Evolution
9. Reuters, Olkiluoto-3 delays and cost overruns
10. Finnish Nuclear Safety Authority (STUK) Reports
11. Rosatom Public Disclosures
12. IAEA PRIS Database – China HTR-PM
13. WNA SMR Status Report, 2024
14. OECD-NEA SMR Country Reviews
15. Lazard / NEA Nuclear Cost Studies
16. IAEA Safeguards Reports
17. IAEA Fuel Cycle & Enrichment Controls
18. IPCC, Life-Cycle Emissions of Nuclear Energy
19. Akkuyu NGS A.Ş. Public Information
20. Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Açıklamaları
21. OECD Country Nuclear Risk Assessments
22. Doğu Akdeniz Enerji Altyapı Çalışmaları

⸻

Haluk Direskeneli, 16-Aralık 2025