3194 Sayılı İmar Kanunu, Türkiye’de imar faaliyetlerini düzenleyen temel mevzuattır. 3 Mayıs 1985 tarihinde kabul edilerek 9 Mayıs 1985 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmış ve daha sonra çeşitli değişikliklerle güncellenmiştir. Kanun, yerleşim alanlarının planlı gelişimini, yapılaşma süreçlerini, ruhsatlandırma prosedürlerini ve imar ihlallerine yönelik yaptırımları düzenler. Büyükada davası bağlamında, özellikle “tamirat ve tadilat” kavramları ile ruhsatsız inşaatlara ilişkin hükümler öne çıkmaktadır. Aşağıda kanunun temel detayları ve dava ile ilişkili yönleri özetlenmiştir.
Kanunun Amacı ve Kapsamı
Amaç (Madde 1): Yerleşim yerlerinde planlı ve sağlıklı yapılaşmayı sağlamak, imar planlarına uygun gelişimi temin etmek, çevresel ve kültürel değerleri korumak.
Kapsam (Madde 2): Belediye ve mücavir alan sınırları içinde veya dışında kalan yerlerde yapılacak planlar, yapılar ve imar faaliyetleri kanun kapsamındadır. Sit alanları gibi özel statülü bölgelerde, ilgili kanunlar (örneğin, 2863 Sayılı Kanun) ile birlikte uygulanır.
Temel Tanımlar ve İlkeler
İmar Planı: Yerleşim alanlarının kullanımını ve yapılaşma koşullarını belirleyen planlar (nazım imar planı, uygulama imar planı).
Ruhsat: Yapı inşa etmek veya mevcut yapıda değişiklik yapmak için belediye veya ilgili idareden alınan izin.
Tamirat ve Tadilat: Mevcut yapının işlevselliğini sürdürmek için yapılan küçük çaplı onarım veya değişiklikler (örneğin, sıva, boya, çatı tamiri).
Önemli Maddeler
Büyükada davası bağlamında, 3194 Sayılı İmar Kanunu’nun aşağıdaki maddeleri özellikle önemlidir:
Madde 21 – Yapı Ruhsatı:
Yeni yapı inşası, mevcut yapıya ilave yapılması veya esaslı tadilat işlemleri için belediyeden veya ilgili idareden ruhsat alınması zorunludur.
Basit Tamirat ve Tadilat: Ruhsat gerektirmeyen işlemler, küçük çaplı onarımlar (sıva, boya, döşeme yenileme, çatı tamiri gibi) ile sınırlıdır. Ancak bu işlemler, yapının taşıyıcı sistemini veya dış görünümünü değiştirmemelidir.
Dava Bağlamı: Bilirkişi raporu, Büyükada’da yapılan betonarme havuz, yığma tuğla duvarlar, ahşap yapılar ve kıyı düzenlemelerinin “basit tamirat ve tadilat” kapsamında olmadığını, ruhsat gerektiren “inşai ve fiziki müdahale” niteliğinde olduğunu belirtmiştir. Adalar Belediyesi’nin verdiği basit onarım izni, bu faaliyetleri kapsamamaktadır.
Madde 27 – Ruhsata Tabi Olmayan Yapılar:
Basit tamirat ve tadilatlar, tarımsal amaçlı bazı yapılar veya geçici yapılar ruhsata tabi değildir. Ancak bu yapılar, imar planlarına ve ilgili diğer kanunlara (örneğin, 2863 Sayılı Kanun) aykırı olamaz.
Dava Bağlamı: Büyükada’daki imalatlar, 2863 Sayılı Kanun’un sit alanı koruma hükümlerine aykırı olduğu için, Madde 27 kapsamında ruhsatsız kabul edilmiştir.
Madde 32 – Ruhsatsız veya Ruhsata Aykırı Yapılar:
Ruhsatsız veya ruhsata aykırı yapılar için belediye veya valilik tarafından yapı tatil zaptı düzenlenir ve inşaat durdurulur. İlgili idare, yapının yıkılmasını veya ruhsata uygun hale getirilmesini talep edebilir.
Dava Bağlamı: Adalar Belediyesi, 2 Mart 2023 tarihli yapı tespit tutanağı ile ruhsata aykırı yeni yapı inşaatı tespit etmiş, ancak dava dosyasında yıkım kararının uygulanmadığı belirtilmiştir.
Madde 42 – İmar Para Cezaları:
Ruhsatsız veya ruhsata aykırı yapılar için idari para cezaları uygulanır. Ceza miktarı, yapının sınıfına, büyüklüğüne ve ihlalin niteliğine göre belirlenir.
Eğer ihlal, sit alanı gibi özel koruma bölgelerinde gerçekleşirse, 2863 Sayılı Kanun’un cezai yaptırımları da devreye girer.
Dava Bağlamı: Büyükada’daki imalatlar, hem 3194 Sayılı Kanun’a hem de 2863 Sayılı Kanun’a aykırı olduğu için, idari para cezalarının yanı sıra hapis cezası riski de bulunmaktadır.
Cezai ve İdari Yaptırımlar
İdari Yaptırımlar:
Ruhsatsız veya aykırı yapıların durdurulması (Madde 32).
Yıkım kararı veya yapının ruhsata uygun hale getirilmesi.
İdari para cezaları (Madde 42).
Cezai Yaptırımlar:
3194 Sayılı Kanun, doğrudan hapis cezası öngörmez; ancak sit alanlarında yapılan ihlaller, 2863 Sayılı Kanun’un Madde 65/b kapsamında 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve adli para cezası ile sonuçlanabilir.
Dava Bağlamı: Sanıklar, 2863 Sayılı Kanun’un 9. maddesine aykırı hareket ettikleri için Madde 65/b kapsamında yargılanmaktadır. 3194 Sayılı Kanun, bu davada ruhsatsız inşaatın tespitinde tamamlayıcı bir rol oynar.
Dava Özelinde Kanunun Uygulanışı
İhlal: Büyükada Tabiat Parkı’nda (290 ada, 101 parsel) yapılan betonarme, yığma tuğla ve ahşap yapılar, Adalar Belediyesi’nden alınan basit onarım iznini aşmış ve ruhsat gerektiren yeni inşaat faaliyetleri olarak sınıflandırılmıştır.
Bilirkişi Raporu: Yapılan imalatların, 3194 Sayılı Kanun’un Madde 21 kapsamında “tamirat ve tadilat” niteliğinde olmadığını, ruhsatsız ve izinsiz olduğunu doğrulamıştır.
Sonuç: İhlaller, hem 3194 Sayılı Kanun’a (ruhsatsız inşaat) hem de 2863 Sayılı Kanun’a (sit alanında izinsiz müdahale) aykırıdır. Bu nedenle, idari yaptırımların (yıkım, para cezası) yanı sıra cezai sorumluluk (hapis ve adli para cezası) gündemdedir.
Genel Değerlendirme
3194 Sayılı İmar Kanunu, yapılaşma süreçlerini düzenleyerek yerleşim alanlarının planlı gelişimini sağlamayı hedefler. Ancak, sit alanları gibi özel bölgelerde, 2863 Sayılı Kanun ile birlikte uygulanır ve bu alanlarda yapılan ihlaller daha ağır yaptırımlara tabidir. Büyükada davası, ruhsat süreçlerindeki denetim eksikliklerini ve basit onarım izinlerinin kötüye kullanımını ortaya koymaktadır. Kanun, idari ve teknik çerçeveyi sağlasa da, etkin denetim ve koordinasyon eksikliği ihlalleri artırabilmektedir.
