İstanbul’un incisi Prens Adaları, doğal güzellikleri ve tarihi dokusuyla her yıl binlerce ziyaretçiyi kendine çekiyor. Masmavi suları, yemyeşil doğası ve tarihi yapılarıyla ünlü bu adaların, sakin ve huzurlu atmosferinin altında, yüzyıllar boyunca süregelen bir sürgün tarihi yatıyor. Bizans İmparatorluğu döneminden başlayarak, Adalar birçok imparator, prens, asil, din adamı ve siyasi rakibin sürgün yeri olarak kullanıldı. Hatta bu uygulama Osmanlı İmparatorluğu döneminde de devam etti. Bu makalede, Adalar’ın sürgün tarihine ışık tutacak, bu adalara sürgün edilen önemli isimleri ele alacak ve bu adaların “Prens Adaları” olarak anılmasına yol açan bu uygulamanın tarihini inceleyeceğiz.
Adalar, Marmara Denizi’nin kuzeydoğusunda yer alan bir takımadadır. Büyüklü küçüklü 9 ada ve kıyıya yakın iki kayalıktan oluşan bu adalar topluluğunun sadece beşinde yerleşim vardır: Büyükada, Heybeliada, Burgazada, Kınalıada ve Sedef Adası. Adalar’ın tarihi oldukça eskilere dayanır. 1930 yılında Burgazada’da Helenistik döneme ait bir mezar taşı ve Büyük İskender’in babası II. Filip’e ait 207 sikke bulunmuştur. Bu bulgular, adaların tarih öncesi dönemlerden beri yerleşim yeri olduğunu göstermektedir.
Bizans İmparatorluğu döneminde, adaların stratejik konumu ve ulaşımın zorluğu, onları sürgün için ideal bir yer haline getirdi. İmparatorlar, taht kavgalarında rakiplerini etkisiz hale getirmek veya siyasi muhalifleri cezalandırmak için Adaları sıklıkla kullandılar. Adalara sürgün edilenlere çeşitli cezalar verilirdi; bunlar arasında gözlerine mil çektirmek, hapse atmak veya manastırlara kapatmak da vardı. Adalar, tarih boyunca çeşitli kaynaklarda ve dönemlerde çeşitli adlarla anılmıştır. Bunların en yaygını Batı kaynaklarının kullandığı “Prens Adaları” ya da “Prensler Adaları”dır. Adalara ayrıca Papadonissia (Papaz Adaları), Prinkiponissi (Prens Adaları), Demonissia (Ruh ve Cin Adaları), Daimonissia (Devler Adası), Propontidas (Marmara Adaları) ve Kızıl Adalar gibi isimler de verilmiştir.
Bizans İmparatorluğu’nda sürgün, siyasi ve dini suçlular için yaygın bir cezalandırma yöntemiydi. Sürgün edilenler genellikle imparatorluğun ücra köşelerine, ıssız adalara veya manastırlara gönderilirdi. Bu uygulama, suçluları toplumdan izole etmeyi, siyasi muhalefeti bastırmayı ve dini düzeni korumayı amaçlıyordu. Adalar, Bizans İmparatorluğu’nda sürgün için sıklıkla kullanılan yerlerden biriydi. İmparatorlar, rakiplerini, siyasi muhaliflerini ve hatta kendi aile üyelerini Adalar’a sürgüne gönderdiler. Sürgün edilenler, genellikle zorlu koşullar altında yaşamak zorunda kaldılar. Bazıları gözlerine mil çektirilerek kör edildi, bazıları ise manastırlarda hapsedildi.
Adalar’a sürgün edilen en önemli isimler arasında Bizans imparatorları da yer alıyor. İşte bu imparatorlardan bazıları:
Bizans İmparatorluğu döneminde Adalar’a sadece imparatorlar değil, aynı zamanda prensler, asiller ve din adamları da sürgün edildi. İşte bu isimlerden bazıları:
Bu dönemde Adalar’da birçok manastır inşa edildi ve sürgün edilen din adamları bu manastırlarda inzivaya çekildiler. Sürgünler sadece siyasi nedenlerle değil, aynı zamanda dini ve kişisel anlaşmazlıklar nedeniyle de gerçekleştiriliyordu. Örneğin, İmparatoriçe İrini’nin sürgünü, ikonoklazm hareketine karşı çıkması nedeniyle gerçekleşmişti.
Adalar’da sürgün hayatı oldukça zorluydu. Sürgün edilenler genellikle yoksulluk içinde yaşar, çalışma kamplarında zorla çalıştırılır veya manastırlarda kısıtlı bir yaşam sürerlerdi. Ancak bazı sürgünler, Adalar’da kendilerine yeni bir hayat kurmayı başardılar. Örneğin, Leon Troçki, 1929-1933 yılları arasında Büyükada’da sürgünde yaşadı ve bu dönemde önemli eserler kaleme aldı. Troçki, Büyükada’da Nizam Mahallesi’nde bir evde yaşıyordu. Stalin tarafından sürgüne gönderilen Troçki, burada siyasi faaliyetlerine devam etti ve 1933 yılında evinde bir suikast girişimine uğradı.
Adalar’ın sürgün tarihi, sadece insanların sürgünleriyle sınırlı değildi. 1910 yılında, İstanbul’da sokak köpeklerinin sayısının artması üzerine, dönemin belediye başkanı tarafından Sivriada’ya yaklaşık 50.000 köpek sürgün edildi. Bu olay, “Hayırsızada köpek katliamı” olarak tarihe geçti.
Adalar’da sürgünlerle ilgili birçok tarihi mekan ve kalıntı bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır:
Adalar’da sürgün edilenlerle ilgili bilgi edinmek için başvurulabilecek birçok tarihi kaynak bulunmaktadır. Bunlar arasında Bizans tarihçilerinin eserleri, Osmanlı arşiv belgeleri, seyahatnameler ve günümüzde yazılmış akademik çalışmalar yer almaktadır.
Adalar’a sürgün edilen imparatorlar, prensler, asiller ve din adamları, adaların kültürel ve mimari gelişimine önemli katkılarda bulundular. Sürgün edilenler, yanlarında getirdikleri bilgi, beceri ve zenginliklerle adaların ekonomik ve sosyal hayatını canlandırdılar. Ayrıca, inşa ettirdikleri manastırlar, kiliseler ve konaklar, Adalar’ın mimari dokusunu zenginleştirdi.
Prens Adaları, tarih boyunca birçok önemli olaya tanıklık etmiş ve farklı kültürlere ev sahipliği yapmıştır. Adaların sürgün tarihi, bu adaların zengin geçmişinin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Bugün huzurlu bir tatil beldesi olarak bilinen Adalar, geçmişte imparatorlukların siyasi ve dini çekişmelerinin yaşandığı bir yerdi. Adalar’ın sürgün tarihi, bize güç, iktidar ve insan doğası hakkında önemli dersler vermektedir. Bu makalede ele aldığımız isimler ve olaylar, Adalar’ın sürgün tarihine sadece küçük bir bakış sunmaktadır.
